Page 34 - Zbornik 40

34 Esad Rahić 40/2017

insistira ovo tijelo. Ono je uspjelo prije svega da se zaustavi pripremljeno uništenje
i pokolj Bošnjaka. Tito je 1942. godine istakao da bi narodnoosobodlička borba bila
čak i prevara kad ona ne bi „imala i nacionalni smisao za svaki narod posebice“.
Međutim, odnos snaga u antifašističkoj koliciji početkom posljednje godine rata,
prisilio ga je na kompromis upravo na ovoj ključnoj tački. U junu 1944. godine, na
sastanku sa Čerčilom u Napulju, bio je prinuđen na izvjesno priznanje legitimiteta
izbjegličke vlade, što je indirektno otvorilo vrata infiltraciji velikosrpskog interesa
u narodnooslobodilački pokret. Odmah poslije toga na Vis je došao novopostavljeni
predsjednik izbjegličke vlade dr. Ivan Šubašić i razgovori su rezultirali Viškim
sporazumom od 16. juna 1944. godine. Obje strane su u javnosti predstvljale ovaj
sporazum kao svoju političku pobjedu. Šest mjeseci je bio zastoj na frontu na Drini
i Dunavu, pri čemu se očekivala značajna pomoć antifašističke kolicije u proboju
frontovske linije. Uslijedili su ustupci izbjegličkoj vladi, među kojima je bila jedna
od najvrednijih žrtava ukidanje ZAVNO Sandžaka i njegova podjela između Srbije
i Crne Gore. 74
Prvobitno je bilo predviđeno, da se Drugo zasjedanje ZAVNO Sandžaka
održi do 15. marta, u skladu sa pismom predsjedništva AVNOJ-a, od 21. februara
1945. godine. Prema ovom dokumentu određen je „status Sandžaka u federativnoj
Jugoslaviji, na sljedeći način: uzimajući za osnovu granicu između Srbije i Crne
Gore kako je ona bila utvrđena posle balkanskog rata u 1912. godini, AVNO
Sandžaka – doneće odluku da se povrati stanje od 1912, te da se delovi Sandžaka
vrate Srbiji odnosno Crnoj Gori (...) Razume se po sebi da svi građani Sandžaka
zadržavaju puno pravo da sami određuju svoju nacionalnu pripadnost – srpsku ili
crnogorsku bez obzira da li njihova teritorija prelazi srpsku ili crnogorsku jedinicu“.
Drugim riječima, sandžačkim Bošnjacima je oduzeto pravo da se u skladu sa svojim
stvarnim nacionalnim osjećanjima formiraju, razvijaju i izjašnjavaju.
75
Već 26-27. marta 1945. godine, u Novom Pazaru je održana Oblasna
konferencija KPJ za Sandžak na kojoj su podržana opredjeljenja AVNOJ-a o
budućnosti Sandžaka i donesena je odluka o prestanku rada ovog partijskog organa
i osnivanju Okružnog Komiteta KPJ za Novopazarski okrug, koji je obuhvatao
teritoriju 6 današnjih sandžačkih opština u okviru Republike Srbije. 76
Drugo i ujedno posljednje zasjedanje ZAVNO Sandžaka, održano je 29. marta
1945. godine u Novom Pazaru, u sali Omladinskog doma. U odsustvu predsjednika
Sretena Vukosavljevića, Skupštinom je predsjedavao prvi potpredsjednik Murat ef.
Šećeragić. Zasjedanju je prisustvovalo 83 vijećnika ZAVNOS-a. Vijećnici bošnjačke
nacionalnosti, iako su bili u manjini, što ih ne opravdava, nisu izrazili ni najmanje
suprotstavljanje namjeri da se ZAVNOS likvidira kao i cjelovitost i teritorijalno

74 Mr. Muharem Kreso, Položaj Sandžaka u Drugom svjetskom ratu, Istočna Bosna i Sandžak,
str. 93-94
75 Dr. Branko Petranović, Položaj Sandžaka u svjetlosti odluka II zasjedanja AVNOJ-a o
izgradnji Jugoslavije na federativnom principu,, str. 573-574
76 Mehmed Bejtić, Društveno-politički život u novopazarskoj opštini posle oslobođenja, Novi
Pazar i okolina, str. 370-371