Page 36 - Zbornik 40

36 Esad Rahić 40/2017

teriotorijom u Crnoj Gori, što je bilo veoma značajno za dalji razvoj NOB-a u
Sandžaku. U jedinom slobodnom sandžačkom gradu – Bijelom Polju nalazili su
se Oblasni komitet KPJ i SKOJ-a, Izvršni odbor ZAVNOS-a, Komanda vojnog
područja i sreske ustanove Bjelopoljskog sreza. Glavni štab Sandžaka bio je u
Borovi kod Pljevalja. Početkom februara, Sandžak je imao jednu proletersku i
jednu udarnu brigadu, sa 1.600 boraca, dva partizanska odreda i Glavni štab sa
400 boraca, jednu komandu područja i tri komande mjesta s 200 boraca, i oko
500 boraca u 1. i 2. proleterskoj, 3. crnogorskoj i 5. krajiškoj diviziji. 82
Po naređenju Vrhovnog štaba, formirana je 4. marta 1944. godine, 37. udarna
sandžačka divizija, u čiji sastav su ušle 3. proleterska sandžačka, 4. sandžačka i 8.
crnogorska brigada. U vrijeme formiranja imala je oko 2.300 boraca. Ova divizija je
u prvo vrijeme djelovala na području Sandžaka i sjeveroistoku Crne Gore.
Da bi likvidirali potupno slobodnu teritoriju u Sandžaku i onemogućili
da ovaj prostor bude strategijska osnova za prodor u Srbiju, njemačke snage
pomognute četnicima i muslimanskom milicijom preduzele su ofanzivu 11. aprila iz
Pljevalja, Prijepolja i Rožaja i ovladale posljednjim dijelovima slobodne teritorije, i
natjerale 37. sandžačku diviziuju da se povuče na lijevu obalu Tare. Drugi korpus je
međutim, u protivudaru 23/24. aprila, sa 37. divizijom, 5. crnogorskom brigadom i
dva bataljona 7. crnogorske brigade 3. divizije, nanio teške gubitke neprijatelju i do
5. maja, povratio slobodnu teritoriju Sandžaka
Tokom ljeta i jeseni došlo je do snažnog poleta NOB-a u svim dijelovima
Sandžaka, koji je dobijao sve veći značaj u strategijskim planovima Vrhovnog
štaba. Tako je 37. sandžačkoj diviziji pošlo za rukom da privremeno osolobode
Novu Varoš 4/6. jula, Priboj 31. jula i Rudo 31. augusta.
Najznačajniji događaj iz ovog perioda je formiranje 5. sandžačke brigade
21. augusta 1944. godine u selu Žirči kod Priboja. Na dan formiranja imala je 500
boraca iz Bjelopoljskog, Pljevaljskog i Mileševskog sreza i dobila je naziv udarna.
Kad su ponovo oslobođeni Nova Varoš 6. septembra, Priboj 25. septembra,
Prijepolje 29. septembra i Pljevlja 1. oktobra i Sjenica 15. oktobra u Sandžaku
je povećana slobodna teriotorija između Lima i Tare i konsolidovana i znatno
proširena između Lima i Uvca. Obuhvatala je 6 od 8 sandžačkih srezova, ili 5.000
km i 182.000 stanovnika.Centar oslobođene teriotorije bila je Nova Varoš, u kojoj
2

su se nalazili svi najvažniji vojni organi i organi narodne vlasti Sandžaka.
Te jeseni je formiran Sreski komitet Partije za Sjenički srez i obrazovan
Sjenički partizanski odred, a u Štavičkom srezu Tutinski partizanski odred. U
prvoj polovini decembra 1944. godine, sandžačka partijska organizacija je imala
800 članova, od kojih je 6.000 u 37. sandžačkoj diviziji. U decembru 1944. i
januaru 1945. godine, 37. divizija je popunjena sa 6.500 novih boraca iz Sandžaka
i Srbije, pa je od 15. decembra 1944. do 10. februara 1945. imala 11.200 boraca,
podoficira i oficira od koji su 1.206 bili članovi KPJ, 338 kandidati za članove KPJ
i 2.500 skojevaca.

82 Četvrta sandžačka NOU brigada, str. 90