Page 20 - Zbornik 40

20 Esad Rahić 40/2017

su temelji novoj narodnoj vlasti. Ovi događaji su izazvali krupne posljedice.
Italijanska koncepcija „nezavisne Crne Gore“ naglo se istopila, a početkom oktobra
1941. godine došlo je do ukidanja ustaške vlasti na do tada zaposjednutom dijelu
Sandžaka. Oružane snage NDH će se zadržati u Sandžaku do 7. septembra 1941.
26
godine. Nešto kasnije, 27. oktobra, potpisan je ugovor o razgraničenju između Italije
i NDH kojim se NDH i de jure odrekla svojih ambicija u Sandžaku, a sandžački
Bošnjaci su morali shvatiti i prihvatiti da se u takvoj situaciji ne mogu priključiti
Bosni i Hercegovini. 27
Glavni impuls politici KPJ u Sandžaku davalo je djelovanje najznačajnijeg
sandžačkog partijskog rukovodioca Rifata Burdžovića Trše. Njegova uloga u julskom
ustanku u Sandžaku je nezamjenljiva i neizmjerljiva. Na oblasnoj konferinciji KPJ
za Sandžak 22. juna 1941, u Čadinju, kod Prijepolja, odlučeno je da se preduzmu
završne pripreme za predstojeći oružani ustanak. Već krajem juna i početkom jula
sandžačke partijske organizacije bile su spremne za oružanu borbu. U to vrijeme,
u Sandžaku su se nalazila, približno dva italijanska bataljona divizije „Mesina“,
dva njemačka bataljona 704. i 717. divizije, njemačke i italijanske komande
mjesta, tajna policija, jače ustaške i domobranske snage, albanska žandarmerija,
muslimanska milicija i bivši jugoslovenski žandarmi. U Sandžaku su prve ustaničke
puške odjeknule već 14. jula 1941. godine kada su ustanici napali na italijansku
karabinjersku i žandarmerijsku posadu u Mojkovcu. Osim Mojkovca, Šahovića i
Brodareva, koji su ubrzo oslobođeni, ustanici su 20. jula oslobodili i Bijelo Polje, u
kojem je zarobljen italijanski garnizon sa 180 vojnika. U Bijelom Polju su formirani
28
komanda mjesta, narodna milicija i vojni komitet koji je obavljao dužnost prvog
sreskog narodnooslobodilačkog odbora (NOO) u Sandžaku. Zanimljivo je da je na
konferenciji u Beranama 21. jula 1941. godine izabran prvi narodnosolobnodilački
odbor na tlu tadašnje Jugoslavije. Od gerilskih odreda i novih boraca koji su se
pridružili ustanicima na području Bjelopoljskog sreza, obrazovano je pet bataljona
sa 2.500 boraca. Međutim, pošto direktive Pokrajinskog komitata KPJ za Crnu
Goru, Boku i Sandžak i Oblasnog komitata za Sandžak o početku oružanog ustanka
nisu stigle na vrijeme, u Pljevaljskom, Mileševskom, Novovaroškom i Deževskom
srezu, u kojima je formirano 13 gerilskih odreda i grupa, dvije gerilske čete i jedan
bataljon, oružane borbe su počele tek 20. jula – napadom na Pljevlja i Potpeć. Ustanici
su razoružali sve posade u karabinjerskim, žandarmerijskim i ustaškim stanicama
u pljevaljskom i mileševskom srezu. U julu je stvorena slobodna teritorija između
Lima i Tare, a od kraja jula do početka septembra između Lima i Uvca. Borbe su u
julu i augustu zahvatile Bjelopoljski, Mileševski i Novovaroški srez, tj. Novu Varoš,
4. septembra, u kojoj je slomljen otpor ustaških i domobranskih jedinica. Međutim,

26 Dr. Zoran Lakić, Partizanska autonomija Sandžaka, str.50
27 Dr. Rasim Hurem, Historijski pogled na vezanost Sandžaka s Bosnom i Hercegovinom,
Društveni i državno-pravni kontinuitet Sandžaka, str. 109
28 Mirko Ćuković, Savjetovanje KPJ za Sandžak u Čadinju kod Prijepolja 22. juna 1941. godine,
Simpozijum seoski dani Sretena Vukosavljevića V, Prijepolje 1978, str. 255-265; Esad Rahić, 14.
juli – dan ustanka u Sandžaku, Revija “Sandžak”, god. IV, br. 63-64, 01. jun 1995, str. 18-19