Page 19 - Zbornik 40

40/2017 SANDŽAK TOKOM DRUGOG SVJETSKOG RATA 19

Uz saglasnost njemačkih okupatora, ustaške jedinice iz Bosne su u periodu
od 29. aprila do 5. maja 1941. godine umarširale u Pljevlja, Prijepolje, Priboj,
Novu Varoš i Sjenicu. 22
Jula 1941. predstavnici sandžačkih Bošnjaka su poslali memorandum turskom
maršalu Favzi-paši Čakmaku, sa molbom da on utječe da se Sandžak uključi u sastav
Bosne i Hercegovine. Slijedeći politiku neutralnosti u ratu, zvanična turska politika
nije reagirala na ovu inicijativu Sandžaklija. 23
Istog mjeseca 1941. godine, gradonačelnici sandžačkih gradova su poslali
memorandume slične sadržine reis-ul-ulemi Fehim ef. Spahi kao i zapovjedniku
Vojne krajine u Sarajevu. 24
Za razliku od politike okupatorskih snaga koje su nastojale da rasparčaju
Sandžak, KPJ je odgovorila politikom protiv cijepanja Sandžaka. Ta politika je
potvrđena institucionalizacijom narodnooslobodilačkog pokreta u Sandžaku.
Već 1932. godine se osnivaju prokomunistički orijetirana studenstska, sportska i
kulturno-prosvjetna udruženja u Pljevljima i Prijepolju i organiziraju se štrajkovi
srednjoškolske i zanatsko-radničke omladine kojima su rukovodili studenti-
komunisti. Prve partijske organizacije se osnivaju u Bjelopoljskom srezu 1935.
godine. Još 1939. godine osnovan je Oblasni komitet KPJ za Sandžak, koji je
obuhvatio do tada formirane partijske organizacije KPJ u Bijelom Polju, Pljevljima,
Prijepolju i Sjenici. U drugim srezovima Sandžaka tada nisu postojale partijske
organizacije. Oblasni komitet KPJ za Sandžak je bio organizaciono vezan za
Pokrajinski komitet KPJ za Crnu Goru i Boku sve do oktobra 1941. godine, kada će
se izdvojiti i biti direktno vezan za Centralni komitet KPJ. Za organizaciju KPJ u
Sandžaku bila je sretna okolnost što su na njenom čelu bili komunisti iz Sandžaka
(studenti i radnici) koji su radili u beogradskoj partijskoj organizaciji, a među njima
i sekretar Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak Rifat Burdžović Tršo. Uoči ustanka
KPJ u Sandžaku je imala oko 100 članova Partije i 250 članova SKOJ-a. Međutim,
stvarna snaga i utjecaj sandžačke partijske organizacije bili su znatno veći nego
što brojnost članstva pokazuje, jer je postojao veliki broj mlađih ljudi (naročito
srednjoškolaca, studenata i radnika), komunistički orijetiranih i veoma aktivnih u
praktičnoj političkoj djelatnosti. Nakon osamostaljenja Oblasnog komiteta KPJ za
Sandžak, došlo je do instaliranja i drugih sandžačkih institucija NOP-a: Oblasni
komitet SKOJ-a, Glavni štab NOP-a Sandžaka, Sandžačka omladina, Sandžačke
brigade (od prvih pet proleterskih brigada tri su bile sandžačke – Treća, Četvrta i
Peta sandžačka proleterska brigada) itd. 25
U julskom ustanku 1941. godine, koji je na ovom prostoru trajao sve do
4. septembra 1941. godine bio je oslobođen znatan dio Sandžaka: Bijelo Polje,
Nova Varoš, Pljevlja i Prijepolje. Na ruševinama okupatorske vlasti postavljeni

22 Mirko Ćuković, Sandžak, str. 56-57; Četvrta sandžačka NOU brigada, Beograd 1986, 29-30
23 BiH od najstarijih vremena (…), str. 282
24 Mirko Ćuković, Sandžak, str. 119
25 Četvrta Sandžačka NOU brigada, str. 32