Page 25 - Zbornik 40

40/2017 SANDŽAK TOKOM DRUGOG SVJETSKOG RATA 25

Tako je u drugoj polovini septembra i tokom oktobra 1943. godine, oslobođen
gotovo cijeli Sandžak, osim Deževskog, Štavičkog i većeg dijela Sjeničkog sreza.
Pljevlja su oslobođena 22. septembra (muslimanski odred koji je štitio grad od
četnika je dobrovoljno predao Pljevlja partizanima i oko 400 ljudi je odmah stupilo u
partizanske jedinice), Prijepolje 26. septembra, 29/30. septembra Bijelo Polje; tokom
oktobra i novembra oslobođeni su Nova Varoš (12. oktobar) i Priboj (29. oktobar).
Oslobođen je i dobar dio šireg područja ostala 4 sreska mjesta – Novi Pazar, Tutin
Priboj i Sjenica. Slobodna teritorija (5 srezova od ukupno 8)) obuhvatala je 4.170
km , sa oko 150.000 stanovnika, od ukupno 7.100 km koliko obuhvata Sandžak u
2
2
užem smislu (bez Berana, Rožaja, Plava i Gusinja), na čijoj teritoriji je živjelo, u to
doba, 253.700 stanovnika. U septembru su obnovljeni Glavni štab NOV i POJ za
Sandžak, Pljevaljski i Bjelopoljski NOP odred, a u oktobru su formirani Mileševski,
Pribojski i Zlatiborski NOP odredi. U Pljevljima je organizirana Komanda područja,
koja je imala posadne čete, partizanske i seoske straže. U Pljevljima je 1. decembra
1943. godine formirana 4. sandžačka NOU brigada, u čijem sastavu su bila 4
batoljana sa oko 600 boraca. Također su obnovljeni Pljevaljski, Novovaroški i
Bjelopoljski sreski NOO, a obrazovani su NOO i za Mileševski i Pribojski srez.
U oslobođenim gradovima, selima i opštinama ponovo su izabrani, ili su prvi put
organizirani gradski, opštinski i seoski (mjesni) NOO. Organizacija KPJ u Sandžaku
je imala, 17. novembra 1943. godine, 211 članova Partije, 84 kandidata za članstvo
u Partiji, 40 osnovanih partijskih organizacija (ćelija), pet sreskih komiteta i Oblasni
komitet Partije, čiji je sekretar bio Voja Leković, a članovi Momir-Moša Bošković,
Komnen Cerović, Dragica Milićević i Milojko Drulović. Postojali su Oblasni
komitet SKOJ-a i Oblasni odbor USAOJ-a.
40
Da je Sandžak u žiži interesovanja i okupatorskih vlasti pokazuje i plan o
ujedinjenju Srbije i Crne Gore, upravo preko Sandžaka, koji je krajem 1943. godine
iznio njemački ministar Nojbaher. U cilju odupiranja NOP-u, Nojbaher je uspio da
ujedini sve kolaboracionističke političke pokrete, do tada međusobno suprotstavljene
pod krilaticom: „Nije važno da li će Crna Gora biti zelena ili bijela, nego je važno
da ne bude crvena“. Ovaj projekat je trebalo da odobri Hitler, ali on to nije učinio. 41
Bilo je i ideja o stvaranju neke vrste kosovsko-sandžačke države. Nosilac
te ideje bio je Džafer Deva, ondašnji ministar unutrašnjih poslova albanske vlade i
povjerenik ABVER-a za Kosovo. 42
Njemački komandant za Sandžak, pukovnik Kempler, je bio zagovornik ideje
o formiranju posebne administrativne sandžačke oblasti od šest srezova: Sjeničkog,
Bjelopoljskog, Mileševskog, Pribojskog i Novovaroškog, kao i sandžačke vlade.
Hasanu Zvizdiću je nuđeno mjesto predsjednika ove vlade, ali je on to odbio. 43

40 Četvrta sandžačka NOU brigada, str. 64-68
41 Zoran Lakić, Partizanska autonomija Sandžaka, str. 51-52
42 Dr. Hakif Bajrami, Izvještaj Plavšića Tasi Diniću, ministru unutr. poslova u Nedićevoj vladi,
oktobar 1943, Godišnjak Kosova 1978-1979, 314-315
43 Isto, n.d, 314-315