Page 37 - Zbornik 39

39/2016 DEOSMANIZACIJSKI PROCESI NA BALKANU.. 37

evolucija te prve agresije“. Nakon Berlinskog kongresa 1878, sa proširenjem
111
Srbije („četiri okruga”), nije ostalo mnogo Srba u Osmanskom carstvu, ali su
ostale teritorije do kojih je Srbima bilo veoma stalo (Sandžak, Prizren, Skoplje,
nije dobijena patrijaršija i Kosovo „koje je imalo centralno mesto u srpskoj isto-
rijskoj tradiciji” i o čijoj su „osveti sanjale generacije“). Međutim, na putu proši-
renja Srbije prema „istorijskom jezgru” nije stajala samo sultanova vlast, nego i
pretenzije Bugara i Grka u Makedoniji, kao i državotvorne ambicije Albanaca.
112
Beograd je, veli Kristofer Klark, imao carte blanche za rat sa Osmanskim car-
stvom, a Balkan ulogu „bacača vatre“. Kada je u junu 1912. srpska vlada tražila
dva miliona vanrednog vojnog kredita, Narodna skupština odobrila je čak 21
milion, a predsjednik Vlade, navodi Dragiša Lapčević, dr. Milovan Đ. Milovano-
vić svoj govor, koji je „ledio krv u žilama“, završio je uzvikom: „Ili će se srpski
narod ujediniti ili će ceo Balkan predstavljati samo jedno veliko groblje!“. U
113
predvečerje rata sa granice su u Beograd slati izvještaji o pripremama za rat,
kao i instrukcije ovlašćenim oficirima da se „napadnu muhadžiri u selima na
Kopaoniku prema turskoj strani i da ih unište, a narod preko granice da odmah
počne oružati“. Određivana su i posebna lica sa zadatkom da pale muhadžirske
114
kuće u prijepoljskom kraju, za šta su i nagrađivana. Rat je, prema dogovoru,
115
uzimajući kao argument pogranične čarke, prva započela Crna Gora prodorom u
sjevernoalbanske krajeve i Sandžak. Balkanski nacionalizmi su bili prevazilaže-
nje, u prethodnim stoljećima uspostavljenih granica Istoka i Zapada, pošto su po
istovjetnom obrascu i oni učestvovali u razvijanju Evrope kao kontinenta nacio-
nalnih država. Iz Evrope su balkanski narodi prihvatili i ideju okupljanja svojih
sunarodnika u jedan državni okvir, te su na istim temeljima, kao njihovi evropski
savremenici, gradili nacionalne programe poput ideje „Velike Bugarske“, „Ve-
like Srbije“, „Velike (Megali) Grčke“. „Uvoz evropske vrste nacionalizma na
116
111 Rat su pratili jezivi izvještaji o zločinima italijanske vojske nad arapskim stanovništvom.
Italijani su godinama “pacificirali” libijsko zaljeđe. Libijska borba protiv okupacije jedan je od
početnih katalizatora u nastanku modernog arapskog nacionalizma - vidi: K. Klark, Mesečari: kako
je Evropa krenula u rat 1914, Smederevo 2014, 212-216.
112 L. Perović, Srbi i Srbija u novovekovnoj istoriji: iskustvo sa drugim narodima, u: Jugoslavija
u istorijskoj perspektivi, Beograd 2017, 222.
113 Ratove koje je Srbija povela 1912-1913. srpske socijaldemokrate su ocijenile kao osvajačke
i okupatorske. Dimitrije Tucović je govorio: “Ako bi se Maćedonija prisajedinila Bugarskoj, onda bi
na svakog jednog Bugarina, koji je bio oslobođen, dolazilo po jedan ili više zarobljenih Srba, Grka,
Rumuna, Turaka itd. Ako bi se stara Srbija pridružila Srbiji, onda bi opet na jednoga slobodnoga
Srbina dolazilo po dva porobljena Arnautina, Turčina itd. Mi hoćemo slobodu svoga naroda ne
uništavajući slobodu drugih”- prema: D. Stojković, Antiratne i mirovne ideje u istoriji Srbije i
antiratni pokreti do 2000. godine, “Republika”, br. 492-493, Beograd 1.-31. januar 2011.
114 AS, MID, PO, 1912, dosije 8, pov. br. 1684.
115 AS, MID, PPO, 1912, f. 1, br. 4062.
116 Lj. Trgovčević, O istorijskoj promenljivosti Balkana kao političke metafore, Tokovi istorije,
br. 1-2, Beograd 2007, 217-218; M. Bešlin, Dimitrije Tucović – vek kasnije , u: Nova “čitanja”
Dimitrija Tucovića: sto godina posle, Novi Sad 2015, 12-13. Termin “balkanizacija”, označavao