Page 39 - Zbornik 39

39/2016 DEOSMANIZACIJSKI PROCESI NA BALKANU.. 39

документаристиката на Србија, Бугарија, Грција, па дури и Македонија ова
или се занемарува или воопшто не се споменува“. Nove podanike na jugu
122
Vlada Kraljevine Srbije nije tretirala podjednako sa podanicima iz starih granica.
Na novoosvojene krajeve djelimično je proširen Ustav Srbije. U bitnim pitanjima
zadržana je neravnopravnost tamošnjeg stanovništva. Dimitrije Tucović je srp-
123
sko zauzimanje Kosova 1912. propratio komentarom „ušli smo na tuđu zemlju”,
opominjući da je „izvršen pokušaj ubistva s predumišljajem nad celom jednom
nacijom“. Tokom brutalnog ratnog doba srpske i crnogorske vlasti su se obrušile
na muslimansko stanovništvo Kosova. Procjenjuje se da je 20.000 – 25.000 Al-
banaca ubijeno do kraja 1912, a oko 20.000 ih je emigriralo.
124
Kolone muhadžira iz Sandžaka, sa Kosova i iz Makedonije krenule su kra-
jem 1912. prema anadolskim krajevima. Proces iseljavanja zahvatio je skoro po-
lovinu bošnjačkog stanovništva u Sandžaku. Na put ka Anadoliji zaputile su se i
125
brojne muhadžirske porodice. Iz Sandžaka, Kosovske Mitrovice, Skoplja i drugih
mjesta 500 bosanskih porodica muhadžira, naseljenih prije i poslije 1908, dobilo
je početkom 1914. pasoše za iseljenje, a prevoženi su prugom Užice-Niš-Sofija.
126
Iseljavanje Bošnjaka iz Sandžaka odvijalo se „по копнен и морски пат. Од Санџак
преку Бар и Македонија, а понатаму како и Бошњаците и другите муслимани
од Македонија најчесто преку пристаништето во Солун“. Dio Bošnjaka iz
127
pljevaljskog kraja, htjelo je da se iseli u Bosnu, ali im to nije dopušteno. Milorad
Jovanović, načelnik prijepoljskog okruga, pisao je srpskom ministru unutrašnjih
djela: „Crna Gora se nalazi u težem položaju prema muslimanima u njenom delu
Sandžaka nego mi prema našim... Uticaj bosanskih muslimana, osvestio ih je, dao
im izvesnog političkog smisla, ali nimalo nije ublažio njihovu mržnju prema nama.
Nesumnjivo je da se radom njihovim uprava iz Sarajeva, najverovatnije posredno,
preko onih musl. prvaka koji su paktirali sa bos. vladom... Njihovo modernije shva-

122 С. Стојановски-Ј. Ананиев, Балканските војни – сто години потоа: користење на
историјата во функција на политичката мобилизација на Балканот, u: Балканот: луѓе, војни и
мир, Скопје 2015, 428.
123 Stanovništvo novih krajeva nije imalo aktivno niti pasivno biračko pravo. Uskraćena mu
je i sloboda govora, nije postojala sloboda štampe, zbora, niti puna sloboda udruživanja. Sloboda
kretanja nije postojala u punom obimu – vidi: V. Vučković, Pravni položaj krajeva prisajedinjenih
Srbiji posle balkanskih ratova 1912-1913, doktorska disertacija, Pravni fakultet, Beograd 2013,
244-254; opšir. M. Jagodić, Novi krajevi Srbije (1912-1915), Beograd 2013.
124 M. Limani, Protiv kolonijalnog statusa, u: Jugoslavija u istorijskoj perspektivi, 253; također vidi:
V. Jovanović, Slike jedne neuspele integracije: Kosovo, Makedonija, Srbija, Jugoslavija, Beograd 2014.
125 M. Memić, Bošnjaci-Muslimani Sandžaka i Crne Gore, 244; opšir. S. Bandžović, Iseljavanje
muslimanskog stanovništva iz novopripojenih krajeva Srbije i Crne Gore u Tursku nakon Prvog
balkanskog rata, Almanah, br. 11-12, Podgorica 2000, 87-117.
126 B. Hrabak, Arbanaški upadi i pobune na Kosovu i u Makedoniji od kraja 1912. do kraja
1915. godine, Vranje 1988, 80; S. Bandžović, Iseljenički pokreti na Balkanu krajem XIX i početkom
XX stoljeća, Almanah, br. 3-4, Podgorica 1999, 138-140.
127 З. Рамчиловиќ, Балканските војни 1912 – 1913 година и последиците од нив, со
посебен акцент врз Бошњаците во Македонија, Гласник, бр. 1-2, Скопје 2015, 143.