Page 36 - Zbornik 39

36 Safet Bandžović 39/2016

19,3% u Prijepolju, 18,1% u Pljevljima, 24,8% u Beranama i 31,8% u Novoj Varoši.
103
Muslimani u Gornjem Polimlju, u dolini Lima i Tare, kao i znatan dio u Sandžaku,
mahom su slavenskog porijekla. Svoj su jezik zvali bošnjačkim ili „naškim“, a sebe
104
Bošnjacima. Austrougarski diplomata Teodor Ippen 1892. navodi da stanovništvo
105
u Sandžaku najvećim dijelom pripada „bosanskom plemenu“, da je veliki broj „slo-
venskih muslimana koji su se od 1878. godine uselili delom iz BiH a naročito iz Crne
Gore“. Lubur Njederle je muslimane slavenskog porijekla u Sandžaku, na Kosovu i
106
Metohiji nazivao Bošnjacima. Prema Ivanu Kosančiću muhadžiri u Sandžaku čine
107
„jednu etničku celinu sa muslimanima, kojih je najveći deo, isto tako, muhadžir iz
Bosne i Hercegovine“. Jevto Dedijer je 1912. uočio da muslimane „čine većinu u
108
varošima Stare Raške... Po načinu govora, po svojim običajima, a naročito po svom
mentalitetu, oni čine jednu celinu s bosanskim muslimanima“.
109
XX stoljeće je, pored dostignuća koja se neosporno mogu označiti kao na-
predak, bilo obilježeno teškim vraćanjima u nečovještvo, surovost, ponižavanje i
neslobodu. Nečovještvo nije bilo prosta regresija u primitivnija doba, već je ono
ispoljavalo i osobine ranije nepoznate po kvalitetu ili intenzitetu. Zlo se poduzi-
malo i primjenjivalo sistemski i u odnosu na veliki broj ljudi. Ključni događaji
110
koji su prethodili izbijanju „Velikog rata“ 1914. bili su „Marokanska kriza“ 1911.
i sukob Njemačke i Francuske, napad Italije na osmanske trupe u Libiji iste go-
dine, te balkanski ratovi. Operacija Italije u Libiji 1911. bila je neisprovocirani
napad na dio osmanskog posjeda, prvi rat u kome se pribjeglo bombardiranju iz
vazduha. Miroslav Spalajković, tada visoki zvaničnik Ministarstva spoljnih po-
slova Srbije, kazao je docnije da je italijanskim napadom na Tripoli započeo pro-
ces koji je doveo do rata na Balkanu: „svi događaji koji su usledili bili su samo

103 G. Gravier, Novopazarski Sandžak, 15-18. Po ovom autoru u Novom Pazaru je 1911. bilo
13.847 stanovnika (12.304 muslimana, 1.543 nemuslimana); u Pljevljima 8.090 (6.552 muslimana,
1.448 nemuslimana); u Sjenici 3.882 (3.256 muslimana i 626 nemuslimana); u Prijepolju 3.895
(3.296 muslimana i 599 nemuslimana); u Novoj Varoši 2.707 (1.842 muslimana i 859 nemuslimana);
u Beranama 2.244 stanovnika (1.687 muslimana i 560 nemuslimana).
104 Upor. M. Dašić, Oslobodilački pokret u Donjim Vasojevićima 1861. i 1862. i njegov odjek u
Sandžaku, Vranjski glasnik, knj. XIIV-XV, Vranje 1982, 108-109, nap. 7; S. Šćepanović, Porijeklo
kolašinskih Muslimana, Almanah, br. 5-6, Podgorica 1999, 63; E. Imamović, Historija Bošnjaka,
11-12.
105 M. Lutovac, Ibarski Kolašin, Beograd 1954, 107; Isti, Rožaje i Štavica: Antropogeografska
ispitivanja, Srpski etnografski zbornik, knj. LXXV, Beograd 1960, 348.
106 Upor. V. Šalipurović, Putopisi Teodora Ipena - Novi Pazar i Kosovo, Mostovi, br. 35, Pljevlja
1977, 106; T. Kraljačić, Kalajev režim u Bosni i Hercegovini 1882-1903, Sarajevo 1987, 272.
107 F. Saltaga, Muslimanska nacija u Jugoslaviji, Sarajevo 1991, 84.
108 I. Kosančić, Novopazarski Sandžak i njegov etnički problem, 63.
109 J. Dedijer, Nova Srbija, 289; upor. E. Cvetić, Novopazarski Sandžak, 21; A. Jovićević,
Plavsko-gusinjska oblast, Beograd 1921, 512; J. Jovanović, Južna Srbija od kraja XVIII veka do
oslobođenja, Beograd 1938, 43.
110 V. Dimitrijević, Strahovlada: ogled o ljudskim pravima i državnom teroru, Beograd 2016, 15-20.