Page 38 - Zbornik 39

38 Safet Bandžović 39/2016

Balkan iziskivao je da se heterogeni osmanski prostor, naseljen različitim et-
ničkim i verskim zajednicama, transformira u homogenu nacionalnu domovi-
nu”, piše Behul Ozkan (Behlül Özkan), turski historičar. Proces „evropeizacije
Balkana“ izazvao je velike ljudske tragedije. „Istočno pitanje” je bilo maska
117
za strateške, osvajačke i nacionalističke ciljeve, a ti ratovi samo „hipokritsko
rješenje tog pitanja“. U nacionalnim historiografijama često je prenebregavana
118
činjenica iz historije balkanskih naroda, da su i oni bili zahvaćeni „pojavama
nacionalne mitomanije, megalomanije i netrpeljivosti, pa i šovinističke mržnje
jednih prema drugima“. Mržnja je sve u ratu, „njegova duša i život“. Prvi cilj
119
balkanskih vojski 1912. bio je da se prošire granice svojih nacionalnih država na
račun Osmanskog carstva i da zajedno sa njim s Balkana, uz primjenu brutalnih
metoda, „ode i muslimansko stanovništvo“. Tokom ratova 1912-1913. došlo je
zato do prvih „etničkih čišćenja velikog stila“ u evropskoj historiji XX stoljeća.
Zbila su se samo pet godina nakon usvajanja Haške ratne konvencije (1907.).
120
Problem za balkanske pobjedničke države je bio taj što su njihovi narodi bili
u manjini u osmanskoj Evropi, gdje su muslimani činili 51% stanovništva.
121
Balkanski saveznici su smatrali da će muslimanska većina biti stalna prijetnja za
vladavinu manjine. Progoni muslimana bili su širokog obima: „Во рамките на
je, nakon 1912.-1913., ne samo usitnjavanje velikih političkih jedinica, već je “postao sinonim za
povratak plemenskom, zaostalom, primitivnom i varvarskom” – prema: M. Todorova, Imaginarni
Balkan, Beograd 1999, 15; B. Buden, Kaptolski kolodvor, Beograd 2002, 188-190; D. Stojanović,
Sto godina fantazije, Peščanik.net, 13. oktobar 2012., http://pescanik.net/sto-godina-fantazije.
117 Z. Ćirjaković, Gavrilo u majici sa logom Peščanika, “Politika”, Beograd 2. juli 2014.
118 Upor. Dž. Sokolović, Balkanski ratovi, evropske vrijednosti i teorijske kontroverze,
Godišnjak, BZK “Preporod”, Sarajevo 2014, 36; K. Klark, Mesečari: kako je Evropa krenula u rat
1914., 37-38.
119 Č. Popov, Građanska Evropa (1770-1914), knj. III, Beograd 2010, 75.
120 Cilj konvencije je bio da se svaka forma rata uklopi u neka pravila, pa je jasno povučena
razlika između boraca i civila. Ta su pravila na Balkanu brzo prekršena – vidi: H. Zundhausen,
Istorija Srbije od 19. do 21. veka, 238-239; D. Stojanović, Ulje na vodi, Beograd 2010, 263-264.
S kakvom se naivnošću evropska bclle epoque suočila s ratnim zbivanjima na Balkanu ilustrira
M. Todorova riječima Mary E. Durham, publicističke svjedokinje balkanskih ratova, kratko prije
izbijanja “Velikog rata”: “Rat je nešto tako opsceno, tako obeščašćujuće, nešto što ne donosi ni iskre
iskupljenja, da je gotovo nemoguće da ikada više izbije kakav rat u zapadnoj Evropi”.
121 U dijelovima Sandžaka bošnjačko stanovništvo je pružilo otpor srpskoj i crnogorskoj vojsci.
On je posebno došao do izražaja u Novom Pazaru. O nekim zarobljenicima iz ovog grada koji su
dovedeni u Kraljevo 15/28. oktobra 1912. bilježi učitelj, saradnik Jovana Cvijića, rezervni narednik
Stanoje Mijatović: “Ovde je iz Novog Pazara doterano trideset zarobljenih turskih vojnika (većinom
naših Bosanaca). Oni su nam pričali o prilikama u turskoj vojsci (to jest ako su im pričanja istinita)”.
Srpska vojska je, prema srpskim izvorima, u osvajanju Novog Pazara imala 116 poginulih i 435
ranjenih podoficira i vojnika, a odbrana grada 300 poginulih i 700 ranjenih – prema: V. Sekulić,
Oslobođenje Kosovske Mitrovice u prvom balkanskom ratu, Baština, sv. 17, Priština-Leposavić
2004, 161; opšir. S. Bandžović, Sandžak u balkanskim ratovima (1912.-1913.), Tutinski zbornik,
br. 4, Tutin 2003, 51-102; Isti, Birinci Balkan Harbi Sonrasi Sirbistan Ve Karadağ’a Birakilan
Bölgelerdeki Müslüman Nüfusun Türkiye’ve Göçü, u: Muhacirlerin Izinde – Boşnaklar’in Trajik
Goç Tarihinden Kesitler, Ankara 2003, 49-71.