Page 33 - Zbornik 39

39/2016 DEOSMANIZACIJSKI PROCESI NA BALKANU.. 33

Muhadžiri su svojim dolaskom uticali i na običaje u Sandžaku. Narodne
pjesme, koje su iz svojih krajeva donijeli, prihvatane su i od lokalnog bošnjačkog
stanovništva. U krajevima gdje su bili kompaktniji, naročito u krajevima Limske
86
doline: Priboju, Prijepolju i Novoj Varoši, njihov uticaj je bio izraženiji. Sreten
87
Vukosavljević ih je opisivao kao „zdrave, krepke i plodne”, ubojite i osione, „na-
srtljive na svaku stranu”. Analizirajući nestajanje plemenske organizacije u pri-
jepoljskom kraju Petar Vlahović je ustvrdio da je tome doprinosilo više činilaca:
„turski feudalni sistem, česta useljavanja i iseljavanja, a posebno priliv muhadžira
koji je tekao neprekidno od kraja XVIII sve do prvih decenija XX veka. Zahvalju-
jući tome, ovaj kraj je u tom pogledu predstavljao anahronizam svog vremena“.
88
Simon Joanović, austrijski konzul, opisivao je, na svoj način, stanje u Sandžaku
nakon dolaska muhadžira: „Muslimani su nesumnjivo gospodari u zemlji. Njima
pripadaju potomci starih begovskih porodica koji sačinjavaju zemaljsko plemstvo,
većina gradskog stanovništva i po čitavoj zemlji nastanjene izbjeglice iz Bosne
i Crne Gore. Oni se strogo pridržavaju propisa Kurana, čak su skloni vjerskom
fanatizmu i kao pravi muslimani neprijatelji svake novine. Muhamedanci, dakle,
sačinjavaju konzervativan, i usled toga antikulturalan element u zemlji koji je pri-
livom izbjeglica iz Bosne i Crne Gore posle 1878. stekao pojačanje koje nije za
potcjenjivanje... Ostalo autohtono muslimansko seosko stanovništvo i bosanski
emigranti toliko su zagriženi za propise Kurana i izopačenosti islama koje rađa
i gaji muslimanska sveštenička kasta tako da ih moramo ubrajati u neprijatelje
svake hrišćanske kulture, pa i naše”. Prema zapažanjima Meri E. Daram (Mary
89
Edith Durham) 1905. skoro cijeli Sandžak, od Mitrovice do granice sa Austrijom
bio je naseljen „Slovenima koji govore srpski, ali su većinom muslimanske vere”,
da „veliki broj njih potiče od ljudi koji su 1878. godine protjerani iz Crne Gore i
Srbije, pa zato nisu naklonjeni nijednoj od ove dve zemlje”. Jevto Dedijer navodi
90
da je muslimanski živalj u Sandžaku bio znatno mirniji od muhadžira doseljenih
iz nekadašnjih osmansko-crnogorskih graničnih oblasti, Kolašinaca, Nikšićana i
Korjenića: „Prema starijem muslimanskom stanovništvu, koje se obično naziva
Bošnjacima, ovi izgledaju divljačniji, prskaviji, nestalniji i sposobniji za četničku

86 R. Djedović, Gračanica u narodnim pjesmama i sevdalinkama, Gračanički glasnik, br. 19,
Gračanica 2005, 65. To je bio slučaj i sa starom narodnom pjesmom “Urodile sitne trninice” iz
gračaničkog kraja.
87 E. Mušović, Nikšićani i Kolašinci u Sandžaku, Novopazarski zbornik, br. 7, Novi Pazar 1983, 96-97.
88 P. Vlahović, Osvrt na etnološka proučavanja prijepoljskog kraja, Mileševski zapisi, br. 1,
Prijepolje 1995, 13; opšir. S. Bandžović, Sjenički kraj krajem XIX i početkom XX stoljeća u svjetlu
opštih zbivanja u Sandžaku, Zbornik Sjenice, br. 11, Sjenica 2000, 13-59.
89 S. Joanović, Novopazarski sandžak 1878-1900. godine, dio IV, Novopazarski zbornik, br. 9,
Novi Pazar 1985, 128.
90 N. Petković, Britanci o Srbiji od 1900. do 1920. godine, Beograd 1996, 16; također vidi: Š.
Rastoder, Struktura stanovništva Novopazarskog Sandžaka uoči Balkanskih ratova 1912/1913. s
posebnim osvrtom na područje današnje opštine Petnjica, Glasnik Bihora, br. 1, Petnjica 2016, 99-125.