Page 31 - Zbornik 39

39/2016 DEOSMANIZACIJSKI PROCESI NA BALKANU.. 31

paša im je rekao: „njima je to car dao, pa im i ućumut dao, a ko im bude smetao
taj će platiti i lire i biće uhapšen”. Krajem 1909. trebalo je u pljevaljskom kraju
72
naseliti još 130 porodica iz Bosne, ali se od toga odustalo jer su i čifluci koje su
oni trebali zauzeti, bili oskudni. Sreten Vukosavljević u „Cetinjskom vjesniku”
1910. navodi da su se muhadžiri naseljavali pored važnijih puteva „kao handžije,
kafedžije, koji, u isto vrijeme rade i zemlju”. Ahmed Šerif, novinar osmanskog
73
časopisa „Tanin“ boravio je polovinom 1910. u Novom Pazaru. Napisao je tada da
u centru sreza većinu stanovništva čine Bošnjaci, a da iza njih dolaze Srbi, Jevreji
i imigranti: „Jevreja nema više od trideset kuća i oni se, kao i u svakom drugom
mjestu, bave trgivinom, tako da su najvrijedniji. Također su mnogo radni Srbi i
doseljenici iz Bosne i drugih mjesta. Drugi su, u pravom smislu te riječi, lijeni. Kao
da svoje živote prose od tuđeg rada“.
74
U aprilu 1910. načelnik užičkog okruga informirao je nadležne u Beogradu
da je u Druglićima, u novovaroškom kraju, na crkvenoj zemlji naseljeno pet mu-
hadžirskih porodica: „Tako pre mesec dana doseljeno je 4 do 5 familija muhadžira
i oni su počeli da seku crkvenu šumu, da je krče i da u njoj kuće grade”. Josif
75
Jevđović, upravitelj osnovnih škola u Prijepolju, početkom novembra 1910. oba-
vještava srpsku vladu: „Ovde neprestano u masama dolaze iseljenici (muhadžeri)
iz Bosne. Sud ih naseljava na najboljim mestima i to po centrima naših starosedeo-
ca. Svim iseljenicima sud je u svemu na ruci. Podižu im kuće, a daje im se gotovih
novaca. Njihovo naseljavanje vrši se po naročitom planu. Većini naših starosedeo-
ca biće onemogućen opstanak, a to se i hoće. Starosedeoci se žale protiv ovakvih
postupaka prema njima, ali ništa ne pomaže”. Pogranični crnogorski organi izvje-
76
štavali su vladu na Cetinju početkom januara 1911. da se „Muslimani muhadžiri
neprestano doseljavaju iz Bosne i Hercegovine u Novopazarski sandžak. Bogataši
pljevaljske okoline age i begovi neprestano prodavaju svoje nepokretne čitluke
muhadžirima. Srbi koji imaju kredita natječu se kupovati aginska imanja što aga-
ma ne godi“. U drugom izvještaju opet je potencirano da “povodom doseljavanja
77

72 AS, MID, PPO, 1991, br. 120; M. F. Petrović, Dokumenti o Raškoj oblasti 1900-1912, 254-255.
73 Prema: N. Rakočević, Sandžak na stranicama “Cetinjskog vjesnika” od mladoturskog ustava
jula 1908. do balkanskog rata, Simpozijum “Seoski dani Sretena Vukosavljevića”, VI, Prijepolje
1978, 141.
74 S. Ibrić, Novi Pazar 1910. godine u opisu turskog novinara Ahmed Šerifa, Novopazarski
zbornik, br. 37, Novi Pazar 2014, 115.
75 Novovaroški kraj kroz istoriju, 184.
76 AS, MID, PPO, 1910, br. 26.
77 Upor. T. Bošković, Iseljavanje srpskog stanovništva iz Raške oblasti (Sandžaka) u Crnu Goru
od 1900. do 1912. godine, Simpozijum “Seoski dani Sretena Vukosavljevića”, XVII, Prijepolje
1997, 285-286; J. Bojović, Šaransko-jezerski bataljon u oslobođenju pljevaljskog kraja 1912.
godine, u: Oblasti Stare Raške krajem XIX i početkom XX veka, 214. Bojović citira isti dokument,
s tom razlikom da je kod njega termin “muhadžir” zamijenjen terminom “mudžahedin”. Branislav
Giligorijević također piše o naseljavanju mudžahedina u Staroj Srbiji i Makedoniji - vidi: B.
Gligorijević, Kralj Aleksandar Karađorđević, knj. 1, Beograd 1996, 89-90.