Page 29 - Zbornik 39

39/2016 DEOSMANIZACIJSKI PROCESI NA BALKANU.. 29

pak, pravila 1909. planove za stvaranje „organizacije srpskog naroda u Sandžaku”.
Tim projektom, pored ostalog, nije bila zaobiđena ni „opasnost od naseljavanja
muhamedanaca iz Bosne i Hercegovine u ove krajeve. Ovi iseljenici, kojima turske
vlasti čine sve moguće olakšice, prete, da sasvim prorede srpski živalj, koji se jed-
no zbog nerodnih godina, drugo zbog nezgodnog agrarnog položaja i sam iseljava
iz ovih krajeva”. Do realizacije ovog projekta zbog splašnjavanja aneksione krize
60
nije došlo, ali pojačane obavještajno-informativne aktivnosti, kao ni u prethodnom
razdoblju, nisu izostale.
Austro-Ugarska je, shodno dogovoru sa Portom, povukla vojne snage iz
Sandžaka. Bošnjaci su s negodovanjem primili vijesti o ovoj nagodbi. Donekle se,
pak, razlikovao stav Bošnjaka u Sjenici i Novom Pazaru, od stava onih u Pljevlji-
ma, Prijepolju i Priboju. Prvi su osjećali veću odbojnost prema Austro-Ugarskoj
od onih u mjestima gdje je bila stacionirana okupaciona vojska i gdje je bošnjačka
elita pokazivala izvjesnu naklonost prema ovoj monarhiji. Iako je došlo do smiri-
61
vanja napetosti, Austro-Ugarska se ipak nije odrekla svog puta na Istok, niti su se
Srbija i Crna Gora odrekle svojih pretenzija prema Sandžaku. Ubrzo su otpočele
62
kružiti glasine da se Srbija i Crna Gora spremaju da zauzmu Sandžak. Delegacije
Bošnjaka iz uznemirenog Sandžaka, u strahu od takve mogućnosti, odlaze u Sara-
jevo tražeći da se Sandžak pripoji Bosni. Milovan Milovanović, srpski ministar
63
vanjskih poslova, zbog austrougarske aneksije BiH, tražio je od Rusije pomoć u
ostvarivanju teritorijalne kompenzacije u Sandžaku. Dobio je odgovor da se o tome
ne može ni misliti. Ustupanje Sandžaka Srbiji značilo bi, sa međunarodnog sta-
novišta, da Porta plaća pretrpljenu štetu. Ako bi Srbija to pokušala, ne samo da bi
bila usamljena, već bi omogućila da se preko nje izmire Austro-Ugarska i Osman-
sko carstvo i uklješte je između dvije vatre. Srbija je dalje pomagala komitske
64
pokrete Srba na osmanskoj teritoriji, ubacivala oružje, podržavala i organizirala
Srbe u borbi protiv vlasti „ali da se to radi organizovano i oprezno”. U tome su se
isticale srpske pogranične vlasti. Crna Gora je, s druge strane, pokazivala interes
za slične akcije u beranskom, bjelopoljskom i pljevaljskom kraju. Naoružavanje
65
(dalje: Kulturno-prosvetne i političke organizacije), Nova Varoš 1972, 261-262.
60 AS, MID, PPO, 1909, br. 122; opšir. V. Šalipurović, Kulturno-prosvetne i političke organizacije,
270-281; D. Pejatović, Osvrt na nekoliko pitanja iz projekta za stvaranje organizacije srpskog naroda
u Novopazarskom Sandžaku 1909. godine, Simpozijum “Seoski dani Sretena Vukosavljevića”, XVI,
Prijepolje 1995, 349-359.
61 Đ. Mikić, Prilog pitanju o odnosu Mladoturaka prema Bosni i Hercegovini u aneksionoj krizi,
Istorijski zbornik, br. 1, Banjaluka 1980, 61.
62 N. Martinović, Novopazarski Sandžak u aneksionoj krizi, u: Velike sile i Srbija pred Prvi svetski
rat, Beograd 1976, 547-548.
63 B. Hrabak, Osmanlijsko Carstvo mladoturaka i Srbija 1908-1912. godine, Simpozijum “Seoski
dani Sretena Vukosavljevića”, III, Prijepolje 1976, 328-329.
64 K. Milutinović, Aneksija Bosne i Hercegovine i socijalna demokratija, Socijaldemokrat, br. 10-
11, Sarajevo 2002, 178.
65 V. Šalipurović, Kulturno-prosvetne i političke organizacije, 360; Č. Lučić, Previranja u Raškoj
oblasti krajem 19. i početkom 20. vijeka, Istorijski zapisi, br. 3, Podgorica 1997, 160-161; V.