Page 30 - Zbornik 39

30 Safet Bandžović 39/2016

pravoslavnog stanovništva izazivalo je revolt kod muslimana, koji su takve aktiv-
nosti doživljavali kao izdaju sopstvene države. Todor Stanković, srpski diploma-
66
ta, obilazeći Pljevaljski sandžak, zaključio je da se „ne možemo mnogo žaliti na
zulume nad našim sunarodnicima. Tamo je još narod zaštićen od zlih ljudi“. Sa
67
povlačenjem austrougarske vojske iz Pljevalja započelo je i djelimično iseljavanje
tamošnjih Bošnjaka ka Bosni. Do polovine juna 1909. iselilo se oko 150 porodica
iz Pljevalja, kao i neke porodice iz Bijelog Polja i Sjenice nakon dobijanja vize u
austrougarskom konzulatu u Kosovskoj Mitrovici.
68
Muhadžiri iz Bosne su se naseljavali najviše u novovaroškom i pribojskom,
a muhadžiri iz Hercegovine u prijepoljsko-pljevaljskom kraju. U Sandžak su,
nakon aneksije BiH, počele pristizati nove grupe muhadžira. Upravnik javorske
carinarnice Mil. Kostić obavještavao je vlasti u Beogradu krajem maja 1909. da
„doseljenici muslimani koji dolaze iz Bosne jednako otimaju srpska zemljišta, a
naročito na to im idu i pomažu sudovi”. Petar Kosović je u junu 1909. izvještavao
69
o muhadžirskoj bijedi u Pljevljima: „Sve je to puka sirotinja, koja je nekako mo-
gla živjeti, dok su Austrijanci ovde držali svoje garnizone, nalazeći koliko-toliko
rad i zarade. Toga je sada nestalo i oni došli dotle da krepavaju od gladi. Stoga su
neki od njih čim je trava nikla i gora ozelenila pokušali da se nasele na pojedinim
mestima u okolini. To je uzbudilo naše seljake, kojima je i ovako težak život, pa
su se žalili mesnoj vlasti da se ti muhadžiri uklone”, zaključujući da vlasti to nisu
dozvoljavale bez odobrenja. U novembru 1909. Petar Kosović iznosi da su vlasti
70
u Pljevljima planirale da nasele „triestinu kuća muhadžira ovde u okolini, u blizini
i između srpskih sela Oćevine i Kakmuža. Taj je kraj čisto srpski, pa bi se htelo,
po svoj prilici da se radi kontrole nasele ti muslimani”. Prokopije Šiljak, upravi-
71
telj osnovnih škola u Pljevljima, 3. decembra 1909. je javljao: „Muhadžerima se
počelo nemilice i neštedemice deliti zemljište. Od sela Komina pa do Tikove ima
punih dva sahata. To je zemljište do sada bilo obraslo omanjom rastovom i cero-
vom šumom, i služilo je za ispašu stoke iz obližnjih sela. Na tom prostoru sada ima
dvadeset muhadžerskih udžera i kućica. Svaki od njih krči i prisvaja sebi zemljište.
U Brvenici, mestu između naših sela: Oćevine, Kakmuža, Lađane, Šljivanskog i
Pliješevine, nameravaju takođe podignuti dvadeset svojih kuća. Kad su naši seljani
iz pomenutih sela uložili protest kod vlasti i pozvali se na ranije rešenje u idaru,

Zarković, Rad srpske diplomatije na zaštiti Srba u Staroj Srbiji u poslednjoj deceniji XIX veka,
Baština, sv. 30, Priština-Leposavić 2011, 113-114.
66 V. Stojančević, Srbi i Arbanasi 1804-1912, Novi Sad 1994, 190-191.
67 T. Stanković, Putne beleške po Staroj Srbiji 1871-1898, Beograd 1910, 201.
68 AS, MID, PPO, 1909, I-17.
69 B. Peruničić, Zulumi aga i begova u Kosovskom vilajetu (dalje: Zulumi), Beograd 1989, 541.
70 M. F. Petrović, Dokumenti o Raškoj oblasti 1900-1912, 236; vid. i dokumente br. 169, 186, 214,
215, 221 i 229. Srpski informatori iz Sandžaka su stalnim izvještajima o nezavidnom stanju u njemu,
nerijetko htjeli prikazati i sebe, uzdižući značaj svojih aktivnosti u takvim uslovima. Izvještaji
povjerenika i obavještajaca dostavljani su srpskim carinarnicama preko plaćenih kurira.
71 AS, MID, PPO, 1909, br. I/17.