Page 25 - Zbornik 39

39/2016 DEOSMANIZACIJSKI PROCESI NA BALKANU.. 25

Austrougarski konzul u Kosovskoj Mitrovici, preko koje je išao jedan od pra-
vaca iseljavanja iz BiH, iznosio je da pokret za iseljavanjem „reprezentuje prirodnu
selekciju nezadovoljnih elemenata sa definitivnim regulisanjem državnopravnog
položaja anektiranih provincija”. Osmanske vlasti, zatečene masivnim prilivom
33
emigranata, nisu odmah mogle pomoći, pa su mnogi „duže vremena živjeli pod ša-
torima ili pod zaklonom od dasaka, na goloj zemlji i o mršavoj hrani”, sve dok nisu
dobili ćifluke. Nova, mladoosmanska vlast je nakon 1908. nastojala da stabilizira
34
državu izloženu teškim unutarnjim i spoljašnjim udarima. Ona je težila da pojam
osmanski, koji je označavao državnu pripadnost, izdigne u pojam nacionalne pri-
padnosti, da ga promovira kao nacionalno ime svih žitelja Osmanskog carstva,
bez obzira na njihovu vjeru i nacionalnost. Pokušavala je i da riješi i akutno mu-
35
hadžirsko pitanje, težeći ujedno da učvrsti svoje granice prema Srbiji, Crnoj Gori,
Bugarskoj i drugim susjednim državama. Na putevima i prilazima varoši vlast je
pomagala gradnju muhadžirskih naselja, rukovodeći se planovima osmanizacije
evropskog dijela Carstva, smatrajući da u tim naseobinama „leži uslov za miran ra-
zvitak države“. Prema srpskim izvorima osmanske vlasti su, za dvije godine reali-
ziranja tog plana potrošile 300.000 lira. Formirani su i posebni komiteti za pomoć
36
muhadžirima. Bio je uzet i državni zajam za kupovinu zemlje i novčanu pomoć
37
muhadžirima. Država je uvela tzv. „muhadžirske marke“ koje su naplaćivane pri-
likom podnošenja sudskih tužbi, kao takse, u iznosu od jednog groša i deset para
(“muhadžer-pul”). Mladoosmanlije su, pak, u svojim obraćanjima muslimanima
38
van osmanskih granica zatražili od njih da pomognu reformiranju Carstva. Bošnja-
ci iz BiH, Čerkezi iz Dagestana, muslimani iz Bugarske i sa Krita trebalo je da se
odazovu apelima za iseljavanje u Makedoniju. Jedan od mladoosmanskih vođa dr.
Nazim-beg je kazivao da postoji plan da se na granicama Srbije, Bugarske i Grčke
nasele muslimani iz BiH i istočne Rumelije i da je već „preko 200.000 lica preda-
lo Porti molbe za zemlju i državljanstvo”. Računalo se na naseljavanje najmanje
100.000 muhadžira iz BiH. Makedonija je, kao politički i etnički trusno područje,

Bosnom i Hercegovinom, Znakovi vremena, br. 9-10, Sarajevo 2000, 319-323.
33 T. Kraljačić, Iseljavanje iz Bosne i Hercegovine nakon aneksije, u: Naučni skup posvećen 80.
godišnjici aneksije Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1991, 287.
34 V. Bogićević, Emigracija Muslimana Bosne i Hercegovine u Tursku u doba austrougarske
vladavine 1878-1918, Glasnik, br. 7-9, VIS, Sarajevo 1951, 264.
35 Α. Матковски, Османска, Османлиска, Отоманска или Турска империја, Гласник, бр. 1,
Скопје 1982, 54.
36 Г. Тoдoровски, Српски документи за состојбата на муаџирите во Македонија (1906-1911),
Гласник, бр. 2-3, Скопје 1982, 214. Srpski i crnogorski izvori, shodno svojim interesima, nisu
iskazivali razumijevanje za položaj muhadžira na Kosovu, u Sandžaku i Makedoniji, vidjeći u njima
i demografsku “opasnost”.
37 Г. Тoдoровски, Прилoг кон прашањето за состојбата на муслиманските иселеници (муаџири)
во Македонија по младотурската револуција, Гласник, бр. 2-3, Скопје 1982, 139-140.
38 N. Rakočević, Bune u Pljevaljskom Sandžaku i Donjokolašinskoj kazi 1905-1906, Tokovi, br.
1-11, Ivangrad 1975, 107.