Page 20 - Zbornik 39

20 Safet Bandžović 39/2016

kongres je osnažio diplomatski modalitet sporazumijevanja velesila, što je omogu-
ćilo da se opasnost opšteg evropskog rata, ili velikih ratova, izbjegne u nekoliko
narednih decenija.
2
Kada bi se o prošlosti Balkana pisalo iz perspektive historije seoba, stekla
bi se mnogo realnija, stvarnosti bliža slika od one koje pružaju izobličene i ekstre-
mno konstruirane nacionalne historije. Ništa na tom prostoru, uočava Valter Ro-
3
berts, nikada nije crno-bijelo, “postoje samo različite nijanse sive”. Migracije su
radikalno mijenjale demografsku kartu balkanskog prostora - “pojasa trenja”, gdje
je prisutan fenomen seoba, migracija, egzodusa, preseljavanja, raseljavanja i na-
seljavanja, značajno uticao i na profiliranje etničkih, političkih, društvenih i kul-
turnih odnosa. Muslimansko stanovništvo Balkana, koje je do 1877-1878. činilo
4
većinu u mnogim područjima, podijeljeno je mahom u različite nemuslimanske
nacionalne države. Sve teritorije, osim donekle Bosne i Hercegovine, koje je ovo
5
carstvo izgubilo, ostale su bez muslimana, ili je njihov broj radikalno umanjen,
shodno doktrini da izuzimanje od osmanske vlasti, postizanje etničko-vjerske ho-
mogenosti nacionalnih država, podrazumijeva i njihovo eliminiranje. Nazivanje
6
svih muslimana “Turcima” nije posljedica neupućenosti, već konkretnog stava.
7
Fatum muslimana nije bila određen samo time kako su se ponašali, i šta su mislili
o sebi, već i onim šta su „drugi“ mislili o njima. Zadatak uklanjanja predrasuda
uvijek je pritom težak posao. Dugo žive i teško se iskorjenjuju. Ukoliko postoji
„zakon” u „migriranju”, onda on glasi da, kad jednom migriranje krene, ono da-

2 M. Ekmečić, Ogledi iz istorije, Beograd 2002, 402-403; Isti, Karakteristike Berlinskog kongresa
1878. godine, Prilozi, br. 18, Sarajevo 1981, 96-97.
3 H. Zundhausen, Istorija Srbije od 19. do 21. veka, Beograd 2008, 54.
4 M. Lutovac, Migracije i kolonizacije u Jugoslaviji u prošlosti i sadašnjosti, Glasnik, Etnografski
institut SANU, VII, Beograd 1958, 1. “Povijest svakog iseljeništva”, ustvrdio je Ljubomir Antić,
sastavni je dio “nacionalne povijesti te ju kao takvu treba uzimati, raščlanjivati i ocjenjivati”.
5 Opšir. C. J. Shaw-E. K. Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, II, Cambridge
University Press 1977, 115-117, J. Matuz, Osmansko Carstvo, Zagreb 1992, 147; J. McCarthy, Deat and
Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821-1922, New Jersey 1996; A. Toumarkine, Les
Migrations des Populations Musulmanes Balkanique en Anatolie (1876-1913), Istanbul 1995, 28-47.
6 Milorad Ekmečić iznosi kako je “svetska nauka” davno zauzela stav da je do progona muslimana
iz Evrope, u svim ratovima koje je Osmansko carstvo do 1878. gubilo, došlo zbog nepostojanja
odredbi u međunarodnom pravu da se “muslimanska manjina u oslobođenom teritoriju” mora
zaštititi – vidi: M. Ekmečić, Opažanje o Srbima u turskom časopisu “Perceptions” za februar 2000.,
Radovi, br. 3, Banjaluka 2000, 181; M. Jagodić, Naseljavanje Kneževine Srbije 1861-1880, Beograd
2004, 43; S. Bandžović, Demografska deosmanizacija Balkana krajem XIX i početkom XX stoljeća,
Novopazarski zbornik, br. 28, Novi Pazar 2004, 85.
7 D. Tanasković, “Srbi turskog zakona” ili “Turci srpskog jezika”, u: Serbia i komentari, Beograd
1991, 215. Ovo stanje duha na Balkanu M. Krleža je nazvao fascinantnim “krugom turske magije”.
“Turski jaram” je tu, poput neke vrste historijske indulgencije, nešto što unaprijed daje opravdanje
za bilo koji postupak “nacije”, nešto što je apriorna amnestija. Čini se, piše Dubravka Stojanović,
da “kada bi nam neko “uzeo” “Turke”, bili bismo prinuđeni da se suočimo sa samima sobom i
sa sopstvenim propustima” – prema: D. Stojanović, U ogledalu “drugih”, u: Novosti iz prošlosti:
znanje, neznanje, upotreba i zloupotreba istorije, Beograd 2010, 27-28.