Page 23 - Zbornik 39

39/2016 DEOSMANIZACIJSKI PROCESI NA BALKANU.. 23

od uzdizanja osmanske države predvođene liberalnijim snagama, s ambicijama da
od oslabljenog Carstva stvore suverenu državu koja raspolaže sopstvenim resursi-
ma. Austro-Ugarska se uplašila da prvi akt novog osmanskog parlamenta ne bude
deklaracija koja bi se odnosila na integritet Osmanskog carstva, da okupacioni
mandat Austro-Ugarske u BiH ne bude proglašen nevažećim. Pripremajući se za
21
aneksiju BiH, ona se, između ostalog, dogovorila sa Bugarskom da ova može, prije
aneksije, proglasiti nezavisnost, što se i desilo 5. oktobra 1908. u Trnovu.
22
Habzburška vlada je odluku o aneksiji (pripajanju) saopštila stranim diplo-
matama u Beču 5. oktobra, osmanskoj vladi dan kasnije, dok je srpska vlada o tom
činu saznala iz novina. Carskom proklamacijom od 7. oktobra 1908. proglašena je
austrougarska aneksija BiH, a ministru Burijanu data su ovlaštenja za izradu bo-
sanskohercegovačkog ustava. Aneksijom je nestalo svake iluzije o privremenosti
austrougarskog prisustva u Bosni i Hercegovini. BiH je postala austrougarski “Ori-
jent”. Čin aneksije se zasnivao, u odnosu prema Austro-Ugarskoj i Osman-
23
skom carstvu, na članu XXV Berlinskog ugovora i austrougarsko-osmanskoj
konvenciji od 21. aprila 1879. godine. Austrougarska aneksija BiH dovela je
24
do rasta tenzija. Dok je car Franjo Josif svojom proklamacijom nastojao da na-
rodima u BiH pokaže „samo ljubazno lice” ovog čina, dotle je bečka i peštanska
štampa pisala sasvim otvoreno, otkrivajući sve ono što je njihov car nastojao da
prikrije. Bečki list „Neu Freie Presse”, priznavao je da je Bosna i Hercegovina
za Austro-Ugarsku ono što su kolonije za ostale evropske sile. Srpska vlada je,
na račun aneksije, od Austro-Ugarske zatražila teritorijalne, političke i ekonomske
kompenzacije, ali je odbijena kad je Beč uvidio da joj evropski dvorovi neće dati
podršku. Nasuprot članu 25. Berlinskog ugovora Austro-Ugarska je pripojila BiH.
Velike sile, garanti tog ugovora, prvo su protestirale, a zatim, imajući u vidu sop-
stveni interes, odobrile su odluku Beča. 25
Kod Bošnjaka se najprije javila radost zbog mladoosmanske revolucije i ja-
čanja Osmanskog carstva, a onda je, proglašenjem aneksije, uslijedio neočekivan i
razoran udarac. Baron Pinter je 23. oktobra 1908. izvještavao iz BiH nadležne u Beču

21 Bile su prisutne i zebnje da bi Bošnjaci mogli poslati svoje predstavnike u Istanbul, gdje su
novine pisale da se Bosanci i Hercegovci smatraju osmanskim državljanima i da su izražavali želju
da budu obuhvaćeni osmanskim ustavom – vidi: H. Kapidžić, Pripremanje ustavnog perioda u
Bosni i Hercegovini (1908-1910), Godišnjak Istorijskog društva Bosne i Hercegovine, X, Sarajevo
1959, 121; А. Д. Новичев, Турция, Москва 1965, 115; opšir. Ю. А. Петросян, Младотурецкое
движение (вторая половина XIX – начало XX вв.), Москва 1971.
22 Odnosi između Porte i Bugarske su regulirani potpisivanjem protokola 19. aprila 1909. u
Istanbulu, kojim je Porta priznala “novo političko stanje Bugarske”; opšir. Balkanski ugovorni
odnosi, I, Beograd 1998, 274-277.
23 F. Ekmečić, Bosna: Kratka popularna povijest, Paris 1994, 61.
24 H. Kapidžić, Položaj Bosne i Hercegovine za vrijeme austro-ugarske uprave (državno-pravni
odnosi), 59; Z. Šehić, Historijske pretpostavke aneksione krize, Prilozi, br. 28, Sarajevo 1999, 141-
142; Isti, Aneksija Bosne i Hercegovine 1908. i evropska diplomacija, Hercegovina, br. 13-14,
Mostar 2001, 192-193.
25 Z. Janković, Više od godišnjice, “Vreme”, br. 926, Beograd 2. oktobar 2008.