Page 22 - Zbornik 39

22 Safet Bandžović 39/2016

je naišla u osvajanju, Austro-Ugarska zauzela stav da „Bosna i Hercegovina pripa-
daju austrougarskom caru na osnovu prava osvojenja”. Status BiH se zasnivao, u
16
odnosu prema Austro-Ugarskoj i Osmanskom carstvu, na članu XXV Berlinskog
ugovora i austrougarsko-osmanskoj konvenciji od 21. aprila 1879. godine. 17
Historija osmanske države je i historija svih naroda koji su unutar nje ži-
vjeli, bez obzira na sve njihove razlike, memorirane različite datume i priče. Ber-
linskim ugovorom 1878. ova neokolonijalna, nadnacionalna imperija - simbioza
turskih, islamskih, vizantijskih i balkanskih tradicija, praktično je prestala igrati
ulogu značajne evropske sile, iako joj je tada data „još jedna generacija života“.
Zbog oprečnih interesa velikih sila, još je bila evropska potreba. Po liberalističkim
standardima XIX stoljeća bila je anomalna, zastarjela, osuđena na propast. Nakon
18
1878. ono što je preostalo od osmanske Evrope bila je „traka zemlje“, rastegnuta
od Jadranskog do Crnog mora, izazovna za nova osvajanja i komadanja od rato-
bornih susjednih država. Historiju pišu pobjednici ali dublje razumjevanje, upućuje
Mirjana Gross, „nude poraženi“. Psihološke traume ratova bile su na preostaloj
osmanskoj teritoriji dugotrajne, nosile su ih posebno muhadžiri. Broj muslimana
koji se uselio u Osmansko carstvo 1860-1914. bio je između pet i sedam miliona.
Stanovništvo države se povećalo za oko 40% 1860-1878. i za oko 10% krajem XIX
stoljeća. Sve izraženiji unutarnji i vanjski problemi doveli su do stvaranja „mla-
19
doosmanskog pokreta“ (Yeni Osmanlılar - Jön Türkler) koji je prisilio sultana
Abdul Hamida da u ljeto 1908. donese novi ustav kojim su zajamčena demokrat-
ska prava kao i ravnopravnost muslimana i nemuslimana. U Beču se javio strah
20
16 M. Šamić, Francuski putnici u Bosni i Hercegovini u XIX stoljeću (1836-1878) i njihovi utisci
o njoj, Sarajevo 1981, 291.
17 U početku to su bile dvije klauzule, na kojima je naročito insistirala Porta, koje su položaj BiH
činile složenim. To je privremenost okupacije i priznavanje sultanovog suvereniteta nad BiH. Austro-
Ugarska je u početku, zbog otpora osmanskih predstavnika da potpišu Berlinski ugovor, priznala u
tajnom sporazumu od 13. jula 1878. oba ova osmanska zahtjeva. Već u Aprilskoj konvenciji 1879.
nije spomenut privremeni karakter okupacije, iako su njome potvrđena sultanova suverena prava.
Time je privremena okupacija BiH stvarno pretvorena u zaposjedanje na neodređeno vrijeme –
vidi: H. Kapidžić, Položaj Bosne i Hercegovine za vrijeme austro-ugarske uprave (državno-pravni
odnosi), Prilozi, br. 4, Sarajevo 1968, 59.
18 Isto je to bilo, kao što je postajalo sve očitije, i Habsburška monarhija – vidi: E. Hobsbawm,
Nacije i nacionalizam: program, mit, stvarnost, Zagreb 1993, 43.
19 K. Karpat, Hidžret iz Rusije i s Balkana: proces samodefiniranja u kasnoj osmanlijskoj državi,
Znakovi vremena, br. 12, Sarajevo 2001, 174.
20 Istorija novog veka, knj. II, Beograd 1949, 393. Mladoosmanlije su u početku mnogo govorile o
ljudskim pravima, rasnoj i vjerskoj ravnopravnosti, obećavajući da će državu i njene brojne etničke
zajednice, uz vojni oslonac na Njemačku, uvesti u moderno doba. “Bilo da se molimo u sinagogi,
crkvi ili džamiji”, govorio je Enver-paša, jedan od mladoosmanskih vođa, “svi živimo pod istim
plavim nebom, ponosno se nazivajući Osmanlijama”. Oni će ubrzo prigrliti “panturanizam” –
vjerovanje da svi Turci od ruskih stepa do Anadolije potiču iz zajedničke prapostojbine „Turana“.
Smatrali su da je prijašnja okrenutost Porte ka Evropi i Bliskom istoku bila pogrešna, da se treba
posvetiti ujedinjenju turanskih naroda u Centralnoj Aziji - prema: T. Rajs, Orijentalista: rešavanje
misterije jednog neobičnog i opasnog života, Beograd 2006, 120.