Page 21 - Zbornik 39

39/2016 DEOSMANIZACIJSKI PROCESI NA BALKANU.. 21

lje potiče vlastiti tok. Balkanski muhadžiri naseljavani su u unutrašnjosti Male
8
Azije, u vilajetima centralne i zapadne Anadolije, u Siriji, na Kipru, Arabiji. Oko
9
centralnih anadolskih gradova izrasli su muhadžirski kvartovi, različiti po planu i
tipu naseobina.
10
Pitanja emigracije zajedničko je za sve muslimanske zajednice na periferiji
muslimanskog svijeta u XIX stoljeću. Muslimani Balkana, Kavkaza, Libana, Indije,
Nigerije i Transvala tražili su fetve o životu u nemuslimanskoj sredini. Krajem
11
XIX i početkom XX stoljeća, muslimani na Balkanu osjećali su se ostavljenim i op-
koljenim. Proces iseljavanja Bošnjaka iz BiH trajao je, u nekoliko valova, do 1912.
godine. U prvih pet godina nakon okupacije seoba je bila „i bezglava i katastrofalna,
o tome nema sumnje“. Masovni talas iseljavanja nakon 1878. bio je inteziviran
12
proglašenjem 1881. privremenog odbrambenog zakona za BiH – „Wehrgesetza“,
kojim je, pored kršenja sultanovog suvereniteta, stanovništvo u BiH obuhvaćeno
redovnom vojnom obavezom i neuspješnom pobunom protiv toga 1881-1882. go-
dine. Atmosfera regrutacije bila je ispunjena glasinama da će Bošnjaci u toj vojsci
13
„ne samo nositi tuđu pušku i služiti kaurima, već obući i škrljak, krmetinu jesti, neće
smjeti više u džamiju, neće im davati abdest uzimati, morat će vino piti”. Zakon
14
je trebao snažnije da naglasi austrougarsku vlast nad BiH. Međunarodni položaj
15
BiH bio je neodređen sve do čina aneksije 1908, iako je zbog snažnog otpora na koji

8 S. P. Huntington, Sukob civilizacija i preustroj svjetskog poretka, Zagreb 1998, 246.
9 S. Rizaj, O migracionim kretanjima na Balkanu (1877-1879), u: Međunarodni naučni skup
povodom 100-godišnjice ustanka u Bosni i Hercegovini, drugim balkanskim zemljama i istočnoj
krizi 1875-1876. godine, knj. II, Sarajevo 1977, 191-195; M. Dogo, Neka zapažanja o osmanlijskom
nasleđu i seobama muslimana, “Književne novine”, br. 908, Beograd 15. maj 1995.
10 Upor. D. Kicikis, Osmanlijsko Carstvo, Beograd 1999, 110; F. Žoržon, Poslednji trzaji (1878-
1908), u: Istorija Osmanskog carstva, Beograd 2002, 657-658; K. Beydilli, Od Kučuk Kajnardže do
propasti, u: Historija Osmanske države i civilizacije, Sarajevo 2004, 122.
11 F. Karčić, Šerijatsko pravo – reformizam i izazovi, Hrestomatija tekstova i eseja, priređivač
e-izdanja: bosnamuslimmedia.com, Sarajevo 2009, 129.
12 Austro-Ugarska nije objavljivala opšte brojeve iseljenika iz raznih, najviše političkih razloga.
Po njenim podacima iz BiH se 1878-1918. iselilo oko 63.000 muslimana. Prema Đorđu Pejanoviću
iz BiH se 1878-1912. iselilo oko 140.000 muslimana – vidi: Đ. Pejanović, Stanovništvo Bosne i
Hercegovine, Beograd 1955, 45.
13 Među muhadžirima pristiglim tada u Sandžak bio je i Salih-aga Fortić, jedan od vođa Hercegovačkog
ustanka 1882. koji je, nakon njegovog sloma, preko Crne Gore došao u Sandžak sa tri sina, dok mu je
pet kćeri ostalo u selu Sopilju kod Nevesinja. Nastanio se u selu Gujiće, na Donjoj Pešteri, u tutinskom
kraju. Sa Salih-agom su došla još dvojica vođa ustanka: Mehmed-Mujo Kurtović i Omer-aga Šačić,
obojica iz Uloga (Nevesinje), koji su se naselili u Bijelim Vodama i Žabrenu, na Pešteri. Hercegovački
borci, pristigli sa Salih-agom i Omer-agom, rasuli su se po selima novopazarskog kraja - vidi: F.
Sebečevac-S. Šaćirović, Naselja novopazarskog kraja, Beograd 1995, 34; M. Šačić, Omeraga Šačić i
Salihaga Forta u Hercegovačkom ustanku 1882. godine, Beograd 1997, 81.
14 M. Rizvić, M. Rizvić, Bosansko-muslimanska književnost u doba preporoda 1887-1918,
Sarajevo 1990, 420.
15 T. Kraljačić, Mjere Kalajevog režima na pacifikaciji ustaničke oblasti, u: 100 godina ustanka u
Hercegovini 1882. godine, Sarajevo 1983, 37.