Page 48 - Novopazarski Zbornik 36

50 Hana Younis НЗ 36/2013

kosežni proces konkretnih promjena cjelokupnog finansijskog sistema. Iako su
1
reformni akti Hatt-i Šerif of Gulhane i Hatt-i Humajun imali za cilj povećanje pra-
va nemuslimanskom stanovništvu, njih su pratile, za stabilnost Carstva izuzetno
važne, ekonomske reforme. Novim zakonskim odredbama postavljen je pravac za
reorganizaciju kako političkog tako i privrednog i društvenog života.
Ekonomsku sliku Carstva u prvoj polovini 19. stoljeća obilježilo je pot-
pisivanje trgovačkih ugovora sa Velikom Britanijom, Francuskom i Rusijom,
zbog kojih je domaća trgovina pretrpjela velike štete. Sporazumi su u osnovi
2
bili usmjereni ka regulisanju međusobnih carinskih stopa kako na unutrašnjim
tako i vanjskim carinama, ali su u sebi sadržavali i mnoge druge povlastice koje
su trgovci iz ovih zemalja mogli koristiti na tlu Carstva. Za razvoj trgovine i
3
njen napredak najvažnije je bilo proklamovanje Trgovačkog zakona 1850. godine.
Kako bi se prilagodio osmanskom sistemu i zaživio u praksi, Zakon je u narednim
godinama nekoliko puta dopunjavan, a prva dopuna napravljena je 1855. godine
odredbama o bankrotiranju. Godine 1861. objavljene su odredbe o komercijalnom
postupku, a 1863. godine proklamovan je i Pomorski zakon. Svi novoproklamo-
4
vani zakoni bili su obavezujući na cijelom teritoriju Osmanskog carstva, ali se
njihova primjena u praksi razlikovala od pokrajine do pokrajine.
Iako je najvažniji trgovački centar u Bosanskom ejaletu bilo Sarajevo, grad
nije bio i jedan od najvažnijih centara u Carstvu, stoga je i modernizacija ekonom-
skog sistema, kao i mnoge reforme na drugim poljima, tradicionalno kasnila. 5
Bosanski ejalet/vilajet je kao pogranična pokrajina Osmanskog carstva,
prema zapadnoevropskim zemljama, imao višestruku ulogu. Pored toga što je bio

1 S obzirom na karakteristiku osmanskih reformi u historiografiji su reforme hronološki podi-
jeljene na tradicionalne i moderne. O tome više vidi: Josef von Hammer, Historija turskog
(osmanskog) carstva III, Zagreb, 1979, 257.
2 Vidi: Yusuf Kemal Tengrirşek, Tanzimat devrinde Osmansli devletinin hariçi tiçaret siyaseti,
u: Tanzimat, I, Istanbul, 1940, 290–302.
3 Osmansko carstvo je sa Velikom Britanijom potpisalo trgovački sporazum u Balti 1838. go-
dine, nakon čega su se britanski trgovci počeli baviti i trgovinom na malo pozivajući se na
odredbu u navedenom sporazumu koja se nalazila samo u britanskoj verziji. Vidi: Historija
Osmanske države i civilizacije 1, (priredio E. Ihsanoglu) Sarajevo, 2004, 1073.
4 Pored ovih zakona, na temelju Francuskog trgovačkog prava, proklamovan je i zakon o Trgo-
vačkim društvima 1870. godine. Ovaj zakon je predstavljao rezanje i posljednje niti sa vjer-
skim zakonima u ekonomskom sistemu tako što je uveo potpuno novi koncept kao što su ka-
mate i partnerstvo u osmansko trgovačko pravo. Vidi: A. Aličić, Uređenje Bosanskog ejaleta,
Sarajevo, 1983, 136: Bozkurt Gülnihal, Review of the Ottoman Legal System, u: AÜ Osmanlı
Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Nr. 3, 1992, 124.
5 Navest ćemo samo da je za ekonomski prosperitet Carstva od velikog značaja bio član u sklopu
Hatti-Šerifa od Gulhane u kojem se, zbog poboljšanja materijalnog bogatstva, navodila po-
treba za osnivanjem domaće banke koja je godinama poslije otvorena u Istanbulu. Međutim,
filijale ove banke su otvorene u mnogim važnim trgovačkim centrima, ali ne i u Sarajevu.
Vidi: Rešad Kasaba, The Ottoman Empire and the World Economy: The Nineteenth Century,
USA, 1988, 95: Ševket Pamuk, The evolution of financial institutions in the Ottoman Empire
1600–1914, u: Financial History Review, Cambudge University Press, 2004, 23.