Page 240 - Novopazarski Zbornik 36

НЗ 36/2013 PARALELNA ANALIZA RANIJIH I POSTOJEĆIH... 247

negiranja dispozitivnog karaktera parničnog postupka, a drugo do osporavanja
javnog karaktera građanskog pravosuđa. Iako Zakon o parničnom postupku iz
’77. godine kombinuje ova dva načela, ipak je očigledno naglašavanje istražne
maksime, podređene načelu materijalne istine. Tako postavljene stvari dovodile
su do toga da postupak traje i po nekoliko godina, čak i više decenija. Stoga se
javila potreba da se postojeći Zakon izmeni, te da se u budućem zakonu, između
ostalog, izvrši i korekcija u smislu ovlašćenja i obaveza stranaka u prikupljanju
procesnog materijala.

Raspravno i istražno načelo po ZPP-u iz 2004. godine

Raspravno i istražno načelo, kao osnovna procesna načela, u novom ZPP-u
17
su modifikovana, sa ciljem da se kroz njihovu uravnoteženost pronađe adekvat-
no rešenje za pružanje i ostvarivanje visokog kvaliteta pravne zaštite. Kao što je
već rečeno, raniji Zakon o parničnom postupku je kombinovao ova dva funda-
mentalna načela, s tim što je bila izraženija istražna maksima koja je služila kao
instrument u ostvarivanju načela materijalne istine. Novim ZPP-om inkvizitorna
ovlašćenja suda su bitno umanjena, zbog čega raspravno načelo preuzima ulogu
dominantnog u procesu prikupljanja procesne građe. Afirmacija raspravnog nače-
la posledica je dominacije načela dispozicije, jer su stranke u suštini slobodne da
same odluče koje će činjenice izneti i koje dokaze predložiti. 18
Načelo materijalne istine, koje je proklamovano ranijim ZPP-om, pred-
stavljalo je bitnu branu u ostvarivanju nekih drugih načela, koje naročito ističe
novi zakonski tekst. Novi ZPP gotovo sasvim napušta stari koncept, tako da is-
tražno načelo više ne služi traženju istine. Treba imati u vidu da ni istražno ni
raspravno načelo nisu principi koji postoje sami za sebe, već da su instrumenti za
ostvarivanje nekih drugih, značajnijih načela, kao što su načelo istine, efikasnosti,
zabrane zloupotrebe procesnih ovlašćenja. Upravo su u ovom delu ranijeg zakon-
skog teksta izvršene korekcije. Zakonodavac je, pod pretpostavkom da su stranke
svesne značaja iznošenja ili neiznošenja procesnog materijala za uspeh u konkret-
noj parnici, nastojao da dispozitivni karakter procesnog sistema ne bude ugrožen.

a) Raspravno načelo

Raspravno načelo predstavlja metodsko načelo koje se odnosi na priku-
pljanje procesnog materijala. Ono je direktna posledica načela dispozicije koje se

17 „Sl. glasnik RS“, br. 125/04. Zakon je stupio na snagu 23. 02. 2005. godine.
18 „Raspravna metoda je u odnosu na činjenice i dokaze prihvaćena i zbog uverenja da samo ne-
sputana inicijativa stranaka može osigurati svestrano obaveštenje suda o relevantnoj procesnoj
građi. Antagonistički stavovi stranaka su garancija da će sudu biti pružena obostrana, pa zato
i svestrana informacija o bitnim elementima spora.“ S. Triva, M. Dika, Građansko parnično
procesno pravo, Zagreb, 2004, str. 176.