Page 185 - Zbornik 27

188 Dr Safet Band`ovi} NZ27/2003

61
Bosni«. Donekle se razlikovao polo`aj muhad`ira iz Bosne koji su pristigli u Meto-
hiju od onih na Kosovu. U Metohiji su muhad`iri zbog netrpeljivosti Albanaca pre-
ma njima, da bi opstali, bili prinu|eni da se albaniziraju. Na Kosovu, pak, gdje su
muhad`iri do{li u ve}em broju, oni su formirali svoje kolonije-sela sa obilje`jima
gradske ~ar{ije (s hanovima, pekarama, mesnicama i drugim zanatskim radnjama) i
naseobine u gradovima. Po{to su pokazivali manji interes za zemljoradnju, posvetili
su se zanatstvu i trgovini. Bili su kompaktniji i odbojniji. Zato je i netolerantnost Al-
62
banaca prema njima bila manja. Po muhad`irskim naseljima na Kosovu i u Make-
doniji svaki iskusniji putnik mogao je unaprijed prepoznati mahale bosanskih muha-
d`ira: »po oronulim i posrnulim ku}ama, koje izgledaju kao da su napu{tene; po
dronjavom odelu ljudi i `ena i po op{toj zaparlo`enosti... Od ljudi, koji su po bosan-
skim varo{ima bili okretni trgovci, nije se odr`ao ni jedan na sto, i pada u o~i da ti,
{to su se odr`ali i napredovali, mahom su bili liferanti turske vojske«. Bilo ih je dosta
63
me|u suvarijama i zaptijama (osmanskim `andarmima).
Prvi muhad`iri iz krajeva Crne Gore, Hercegovine dolaze u Sand`ak {ezde-
64
setih godina XIX stolje}a i taj }e proces trajati sve do prvih decenija XX stolje}a.
Sand`ak je bio jedan od muhad`irskih centara tokom XIX stolje}a. U novopazar-
skom kraju i danas `ive potomci muhad`irskih porodica koje su do{le iz Smede-
revskog sand`aka nakon 1804, 1833. i 1867. godine. Najbrojnije su doseljene po-
65
rodice iz Crne Gore i Bosne i Hercegovine. Veliku grupu izbjeglica je iz Bosne
doveo i pljevaljski muftija [emsekadi} nakon tamo{njeg sloma narodnog otpora
66
1878. godine. Iseljavanje iz BiH je najve}im dijelom i{lo preko Pljevalja, gdje se
dosta muhad`ira i zadr`alo. Po{to je pljevaljska ~ar{ija ve} bila popunjena ~itavom
{irinom grada sjever-jug, to su se formirale manje ~ar{ije u sredi{tima skoro svih
67
ve}ih mahala. Dio muhad`ira iz Bosne je preko novovaro{kog kraja krenuo ka
Makedoniji i drugim krajevima {irom Carstva, ali su se neki od njih vratili i naselili
u novovaro{kom kraju, gdje su siroma{no `ivjeli. Muhad`iri su bili u lo{em stanju,
lutali su »po varo{ima mole}i milostinju, obilaze}i oko vakufa i d`amija tra`e}i po-
mo}«. U Novoj Varo{i su se neki muhad`iri upo{ljavali kao nadni~ari i sluge kod

61 B. Nu{i}, Kosovo, Beograd 1986, 248, 286. Op{ir. R. Kurtanovi}, Bo{njaci porijeklom iz Bosne
i Hercegovine u Kosovskoj Mitrovici od vremena austro-ugarske okupacije do danas,u: Dru-
{tveni i dr`avno-pravni kontinuitet Sand`aka, Sarajevo 1996, 265–266.
62 Migracije i Bosna i Hercegovina, diskusija B. Bo{kovi}a, 614–615.
63 J. Cviji}, Govori i ~lanci,u: Sabrana dela, knj. III, Beograd 1987, 200–201; upor. Kosovo i Me-
tohija u srpskoj istoriji, Beograd 1989, 225–228.
64 Op{ir. S. Band`ovi}, Muhad`iri u Sand`aku nakon 1878. godine, Mak, br. 25, Novi Pazar 1999,
54–65; Isti, Muhad`iri iz Crne Gore i BiH u Sand`aku nakon 1878. godine, Glasnik, Rijaset IZ u
BiH, br. 3–4, Sarajevo 1999, 261–276.
65 P. Vlahovi}, Etni~ki procesi i etni~ke odrednice Muslimana u Ra{koj oblasti,u: Etni~ki sastav
stanovni{tva Srbije i Crne Gore i Srbi u SFR Jugoslaviji, Beograd 1993, 162.
66 V. [alipurovi}, Ustanak u zapadnom delu Stare Srbije, Titovo U`ice 1968, 138.
67 Upor. E. Cveti}, Novopazarski Sand`ak, Jagodina 1912, 30; B. Peruni~i}, Izvje{taj o stanju u
okrugu pljevaljskom 1913, Istorijski zapisi, br. 3–4, Titograd 1962, 522.