Page 187 - Zbornik 27

190 Dr Safet Band`ovi} NZ27/2003

75
planove za stvaranje organizacije srpskog naroda u Sand`aku. Do realizacije
ovog projekta zbog spla{njavanja aneksione krize 1909. nije do{lo, ali obavje{taj-
no-informativne aktivnosti, kao ni prije, nisu izostale. Srbija je pomagala komitske
pokrete Srba u Osmanskom carstvu, ubacivala ljudstvo i oru`je, pomagala i orga-
nizirala Srbe, »ali da se to radi organizovano i oprezno«. U tome su se aktivno, po-
red politi~ara, isticale i srpske pograni~ne vlasti. Crna Gora je, s druge strane, poka-
zivala interes za sli~ne akcije u beranskom, bjelopoljskom i pljevaljskom kraju. 76
77
Iseljavanja iz BiH trajalo je u nekoliko valova sve do 1914. godine. Dio
muhad`ira se u tom periodu iselio iz BiH preko teritorije Kraljevine Srbije. Jedan
manji dio muhad`ira se, ne na{av{i mir i blagostanje u krajevima Osmanskog car-
stva, vratio, preko Srbije, ponovo u BiH. Ishod »Isto~ne krize« stvorio je u Srbiji
uvjete za novu vanjskopoliti~ku orijentaciju, ~ija je osnova bila politi~ko-ekonom-
sko povezivanje sa Austro-Ugarskom. Ove dvije dr`ave su sklopile u junu 1881.
Tajnu konvenciju kojom se Srbija, izme|u ostalog, obavezala da }e spre~avati
protiv Austro-Ugarske nacionalno-politi~ku agitaciju sa svoje teritorije. Dr`anje
Srbije u vrijeme Hercegova~kog ustanka 1882. pokazalo je da prihva}ene obave-
78
ze nisu bile formalne prirode. Nakon abdikacije kralja Milana 1889, srbijanska
{tampa po~inje otvorenije da pi{e o me|udr`avnim odnosima, pri ~emu se pose-
bice kriti~ki postavlja prema politici Austro-Ugarske u Bosni i Hercegovini. Srp-
ska zvani~na politika pa`ljivo je tek od po~etka devedesetih godina XIX stolje}a
pratila iseljavanje muslimana iz BiH, poduzimaju}i odre|ene mjere da se taj pro-
ces suzbije. To se uklapalo u op{ti kontekst srpske politike prema BiH, u ~ijoj je
osnovi bila misao o ja~anju unutarnjih snaga u BiH i pretpostavki za njeno oslo-
ba|anje i ujedinjenje sa Srbijom. Bo{njaci su tretirani dijelom srpskog naroda i
kao takvi trebali su da odr`avaju harmoni~ne odnose sa pravoslavcima zbog
stvaranja zajedni~kog fronta otpora austrougarskoj upravi. Taj front nije smio da
oslabi njihovim iseljavanjem jer bi se time stvorio prostor za naseljavanje stra-
nog elementa i za ja~anje onih snaga koje su se zalagale da BiH ostane trajno u
79
sastavu Austro-Ugarske.

75 D. Pejatovi}, Osvrt na nekoliko pitanja iz projekta za stvaranje organizacije srpskog naroda u
Novopazarskom Sand`aku 1909. godine, Simpozijum »Seoski dani Sretena Vukosavljevi}a«,
XVI, Prijepolje 1995, 349–359.
76 V. [alipurovi}, Kulturno-prosvetne i politi~ke organizacije u Polimlju i Ra{koj 1903–1912,
Nova Varo{ 1972, 360; ^. Lu~i}, Previranja u Ra{koj oblasti krajem 19. i po~etkom 20. vijeka,
Istorijski zapisi, br. 3, Podgorica 1997, 100–102.
77 Op{ir. \. Pejanovi}, Stanovni{tvo Bosne i Hercegovine, Beograd 1955, 46; K. Suljovi}, Nacio-
nalnost Muslimana, Rijeka 1981, 159; H. Kapid`i}, Agrarni odnosi u BiH (1879–1918), Saraje-
vo 1969, 174–178.
78 N. Uri}, Javno mnjenje u Srbiji o austrougarskoj upravi u Bosni i Hercegovini (1878–1889),u:
Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena, Beograd 1995, 396.
79 T. Kralja~i}, Stav srpske vlade prema iseljavanju Muslimana iz Bosne i Hercegovine u posljed-
njoj deceniji XIX vijeka (dalje: Stav srpske vlade), Godi{njak Dru{tva istori~ara BiH, god.
XXXIX, Sarajevo 1988, 142.