Page 183 - Zbornik 27

186 Dr Safet Band`ovi} NZ27/2003

zi~ki raznorodno muslimansko stanovni{tvo, zahtijevali su da se simpatije tog sta-
novni{tva prema Monarhiji steknu i napretkom bo{nja~kog stanovni{tva u BiH. U
BiH je 1882. uspostavljena institucija rijaseta kojom su Bo{njaci dobili svoju vjer-
sku hijerarhiju sa reisu-l-ulemom i Ulema med`ilisom na ~elu. Od 1878. do 1883.
nova vlast nije vodila evidenciju o iseljavanju, ali je kasnije procjenila da se u ovom
razdoblju iselilo najvi{e oko 8.000 lica. Ona je spre~avala povratak iseljenika jer je
odmah na njihovoj zemlji naseljavala koloniste, izri~ito nagla{avaju}i da nije njen
zadatak da u svim pravcima zaustavlja iseljavanja, nego da onemogu}i izlazak iz
BiH samo onim emigrantima »na kojima po~ivaju va`ni interesi zemlje, ili su va`nim
50
zadacima ukop~ani u privredu«. Od 1878. do 1910. u BiH se doselilo oko 230.000
stranih lica. Doseljavali su se ~inovnici, seljaci-kolonisti iz oba dijela Monarhije, iz
Njema~ke, Rusije, Holandije, radnici na `eljeznici, radna snaga za rudnike i {umska
51
gradili{ta. U Bosanskoj krajini naseljeno je 12.000 seljaka-katolika koji su dijelom
uzurpirali zemlju starosjedelaca. Ra~una se da je bilo ukupno oko 30.000 seljaka-ko-
52
lonista. Aleksandar Om~ikus pi{e 1910. godine: »I dok su muhad`iri pobo`no i po-
lako ostavljali svoju rodnu grudu, nicali su neopa`eno i polako na njihovim ostavlje-
53
nim zemlji{tima uticaji njema~kih selja~kih kolonija«. Za Austro-Ugarsku BiH je
bila »bjel~ev teret«. Ona je u BiH upu}ivala vi{ak svojih intelektualaca. Kada je
54
1918. propala, ostavila je tamo 88 odsto nepismenog stanovni{tva.
Bosanski muhad`iri su se nakon 1878. raspr{ili preko Sand`aka, Kosova,
Makedonije, Albanije i Epira sve do Janjine, kao i po rumelijskim oblastima. Bri-
tanski konzul javljao je iz Beograda 4. oktobra 1878. svojoj vladi da se u Srbiji na-
lazi, na proputovanju, znatan broj iznemoglih bosanskih izbjeglica, mahom `ena i
55
djece, upozoravaju}i kako }e, ukoliko im se ne pomogne, ve}ina njih umrijeti.
Seobe u razne krajeve Osmanskog carstva gutale su cijele porodice. Prve naseobi-
ne bosanskohercegova~kih muhad`ira nastale su poslije 1878. u Anadoliji, na pod-
ru~ju od Smirne do Eski-[ehera, oko Burse, Jeni{ehera, u okolini Ankare, te u sa-
mom Istanbulu, Karamurselu, Inegolu, Bigi, Afium-Karahisaru, Ismidu, Hamdiji. 56

50 M. Imamovi}, Bo{njaci u emigraciji: Monografija Bosanskih pogleda 1955–1967 (dalje: Bo-
{njaci u emigraciji), Sarajevo 1996, 51–53.
51 Upor. J. Kova~evi}, Raseljavanje Bosne i Hercegovine, Beograd 1901; M. Ekme~i}, Internaci-
onalni i interkontinentalni migracioni pokreti iz jugoslovenskih zemalja od kraja XVIII vijeka
do 1941. godine, Godi{njak Dru{tva istori~ara BiH, XX, Sarajevo 1974, 124–125.
52 N. [ehi}, Politika iseljavanja i useljavanja na podru~ju Bosne i Hercegovine 1918–1921. godi-
ne,u: Migracije i Bosna i Hercegovina, Sarajevo 1990, 198.
53 V. Bogi}evi}, Emigracija Muslimana Bosne i Hercegovine u Tursku u doba austrougarske vla-
davine 1878–1918. godine, Glasnik, IVZ, br. 7–9, Sarajevo 1951, 264.
54 A. Tejlor, Habsbur{ka monarhija 1809–1918, Beograd 2001, 172–173.
55 B. Simsir, Turkish Emigrations from the Balkans, I, Ankara 1989, 629. Op{ir. S. Rizaj, Omi-
gracionim kretanjima na Balkanu (1877–1879), Me|unarodni nau~ni skup povodom 100-godi-
{njice ustanka u Bosni i Hercegovini, drugim balkanskim zemljama i isto~noj krizi 1875–1878.
godine, Zbornik radova, ANU BiH, pos. izdanja, knj. XXX, Sarajevo 1977, 193–196.
56 V. Bogi}evi}, nav. djelo, 273.