Page 179 - Zbornik 27

182 Dr Safet Band`ovi} NZ27/2003

Prema slu`benim osmanskim podacima, oko 1,5 miliona muhad`ira napu-
stilo je Balkan u periodu od 1878. do 1918. godine, ne uzimaju}i u obzir veliki broj
33
ljudi koji su ilegalno pre{li osmanske i turske granice. Prema Kemalu Karpatu,
ukupan broj lica koja su se uselila u Osmansko carstvo izme|u 1860. i 1914. bio je
izme|u pet i sedam miliona. Osmanske statistike pokazuju da se ukupno stanovni-
{tvo dr`ave pove}alo za oko 40 odsto u periodu 1860–1878. i za oko 10 odsto kra-
34
jem XIX stolje}a. Evropske statistike o stanovni{tvu osmanske Evrope su proble-
mati~ne kao procjena ukupnog broja stanovnika. Evropski pisci nikada nisu kon-
zultirali primarne izvore populacione statistike stanovni{tva osmanske Evrope —
osmansku dr`avnu statistiku, ne uva`avaju}i temeljni princip demografije koji po-
kazuje da samo oni koji broje stanovni{tvo mogu stvarno znati i njegov broj.
35
Osmanlije su bile jedini koji su doista brojali stanovni{tvo Carstva. Protjerivanja
i iseljavanja muslimanskog stanovni{tva uticali su na su{tinske izmjene et-
ni~ko-vjerske strukture na Balkanu. Historija muslimana Balkana posljednjih de-
cenija XIX i tokom XX stolje}a, tog »doba ekstremizma«, protekla je u znaku ma-
sovnih egzodusa, nasilnih deportacija, kontinuiranih asimilatorskih pritisaka, ne-
definiranog manjinskog statusa u okviru balkanskih dr`ava, latentne ili otvorene
diskriminacije, represije i neizvjesnosti. Komadanje teritorija koje su naseljavali
muslimani na Balkanu i pojava novog, u`eg, definiranja identiteta naroda dovela je
do diskontinuiteta i fragmentacije svijesti muslimana tog regiona. Njihova historij-
ska svijest nije bila kondenzirana i generacijski preno{ena. Ta fragmentacija se
manifestirala i u odsustvu svijesti o me|usobnoj povezanosti sudbina musliman-
skih zajednica. Muslimani su se vidjeli samo kao pripadnici zasebnih vjersko-et-
36
ni~kih skupina ~ija se historija nije doticala ostalih muslimana na Balkanu.
Proces iseljavanja Bo{njaka iz Bosne i Hercegovine uzeo je zamah nakon
1878, kada je ovu pokrajinu, dotada u sastavu Osmanskog carstva, zauzela Austro-

{njacima kako je »velika nesre}a ovog dijela slavenske rase da je nepoznat, ili da je bar jedino
poznat preko izvje{taja svojih neprijatelja« — prema: M. de Clerval, Putovanje u Bosnu 1855,
Forum Bosnae, br. 5, Sarajevo 1999, 321.
33 K. Karpat, Hid`ret iz Rusije i s Balkana: proces samodefiniranja u kasnoj osmanlijskoj dr`avi,
Znakovi vremena, br. 12, Sarajevo 2001, 174. Dr Milorad Ekme~i} ce tuma~e}i »vo|enje napo-
ra« srpske vlade 1877–1878. na novoosvojenim teritorijama »da pokrene muslimansko stanov-
ni{tvo« napisati kako je do Berlinskog kongresa 1878. postojalo pravilo u svim dotada{njim ra-
tovima da muslimansko stanovni{tvo nema {ta da ~eka, kad do|u vojske hri{}anskih dr`ava.
Op{ir. vidi: M. Ekme~i}, Istoriografija »samo po ogrta~u«,u: Odgovor na knjigu Noela Mal-
kolma: Kosovo. Kratka istorija, Beograd 2000, 25.
34 K. Karpat, The Ottoman Population 1830–1914, vol. 1, Madison 1985, 4.
35 J. Mccarthy, Stanovni{tvo osmanlijske Evrope prije i poslije pada Carstva (I), Glasnik, Rijaset
IZ u BiH, br. 7–8, Sarajevo 1999, 745.
36 F. Kar~i}, Muslimani Balkana na pragu 21. vijeka, Znakovi vremena, br. 9–10, Sarajevo 2000,
213; Isti, »Isto~no pitanje«: paradigma za historiju muslimana Balkana u XX vijeku,u: Muslima-
ni Balkana: »Isto~no pitanje« u XX vijeku, Tuzla 2001, 20. Op{ir. S. Band`ovi}, Iseljeni~ki pokre-
ti na Balkanu krajem XIX i po~etkom XX stolje}a, Almanah, br. 3–4, Podgorica 1998, 127–144.