Page 176 - Zbornik 27

NZ27/2003 MIGRACIONI POKRETI ... 179

13
oko ^a~ka i Lepenice. U Bihor tada dolaze muslimani iz Kola{ina i Polja. Iselja-
vali su se i Srbi iz Ibarskog Kola{ina u topli~ki kraj. Te promjene su se brzo osjetile
u nekim selima ribari}kog kraja i u susjednoj Drenici, gdje su `ivjeli muslimani. U
napu{tene srpske ku}e u Vrap~u, Jablanici i Jeli}u, useljavani su muslimani iz ovih
14
krajeva. Sli~no se desilo i u Krligatima na granici prema Drenici. Srbi iz sela tu-
tinskog kraja naseljavali su se po topli~kom kraju. U aprilu 1888. iz ^elica, u prije-
poljskom kraju, iselile su se srpske porodice u Srbiju nakon obe}anja srpske vlade
da }e dobiti u Ni{kom srezu ku}e iseljenih muslimana i zemlju pod povoljnim
uslovima. Ve}ina iseljenika iz Sand`aka i{la je dolinom Ra{ke i Ibra prema cen-
tralnim oblastima Srbije. Iseljavanja su i{la i u pravcu zapadne Srbije: Uvcem,
15
udolinom kod Kokinog Broda, preko U`ica ka Valjevu. Crnogorci i Br|ani (Bje-
lopavli}i, Piperi, Vasojevi}i, Drobnjaci, Mora~ani, Kola{inci, Rov~ani) koji su se
iseljavali u Srbiju i{li su preko Sand`aka, gdje su se zadr`avali odre|eno vrijeme
radi reguliranja procedure oko iseljavanja »pre nego {to sa|u u Moravsku Srbiju«.
Neki od njih su pak i ostali u Sand`aku zbog ~estog zatvaranja granice, ili zbog ne-
dobijanja dozvole za naseljavanje. Iz Crne Gore se 1889. u tri grupe iselila u Srbiju
1.081 porodica sa 7.235 ~lanova. Pravoslavno stanovni{tvo iz Sand`aka je prvih
godina XX stolje}a bilo naseljavano po topli~kom, ni{kom i vranjanskom kraju.
Prido{licama su 1900. bile izdate besplatne karte za prevoz vozom, a u mjestu na-
16
seljenja bila im je dodijeljena i zemlja.
Stanovnici Balkana su postajali Evropljani time {to su uni{tavali imperijal-
17
na naslje|a i prihvatali oblik nacionalnih dr`ava. U izvorima XIX stolje}a odnos
izme|u novostvorenih balkanskih dr`ava i muslimana je lo{e ili jednostrano doku-
mentiran. U dokumentaciji `urnalisti~kog tipa dominirao je negativan stereotip o
muslimanima, a ona je pre}utkivala nasilja nad muslimanima koja su pratila eks-

13 M. Lutovac, Bihor i Korita. Antropogeografska ispitivanja, pos. izdanja, SAN, Naselja i pore-
klo stanovni{tva, knj. LXXXI, Beograd 1967, 33.
14 M. Lutovac, Ibarski Kola{in. Antropogeografska prou~avanja, Srpski etnografski zbornik,
LXXVII, Naselja i poreklo stanovni{tva, knj. 34, Beograd 1954, 107.
15 Novi Pazar i okolina, Beograd 1969, 264. P. Vlahovi} navodi u istoj knjizi (str. 388): »Srbi su se
od po~etka XIX veka znatno raselili i nastanili se po raznim varo{ima Srbije gde su ih obi~no
zvali »Pazarcima«. Tako|er vid. M. Da{i}, Administrativno-teritorijalni polo`aj Stare Ra{ke u
doba Turske vladavine i nastanak imena Sand`ak,u: Oblasti Stare Ra{ke krajem XIX i po~et-
kom XX veka, Prijepolje 1994, 27–28.
16 M. Kosti}, Iseljavanje Crnogoraca u Srbiju 1889. godine, Glasnik, Etnografski institut, knj.
II–III (1953–1954), Beograd 1957, 99–110; V. [alipurovi}, Raoni~ka buna. Agrarni pokret u
zapadnim krajevima Stare Srbije 1903–1905. (dalje: Raoni~ka buna), knj. I, Sjenica 1969, 67.
17 Upor. K. Kaser, Sukob religija i kultura na Balkanu: pro{lost i perspektive, Almanah, br.
15–16, Podgorica 2001, 82–83; S. Pavlovi}, Istorija Balkana, Beograd 2001, 495–496; J. Ma-
tuz, Osmansko Carstvo, Zagreb 1992, 147; J. Hammer, Historija Turskog (Osmanskog) Car-
stva, III, Zagreb 1979, 474; E. Z. Karal, Osmanli Tarihi, VIII. Cilt, Ankara 1995, 74–76; Bal-
kanski ugovorni odnosi 1876–1996, I, prired. M. Stojkovi}, Beograd 1998, 322–326; H. Kisin-
d`er, Diplomatija, I, Beograd 1999, 130.