Page 177 - Zbornik 27

180 Dr Safet Band`ovi} NZ27/2003

18
ploziju i tok borbe za neovisnost. Periodizacija u historiji do i poslije Berlinskog
kongresa 1878. u~inila je ovaj skup vi{estrukim me|a{em. Bio je to nastavak no-
vih, velikih migracionih pokreta na Balkanu koji }e se produ`iti i tokom XX stolje-
}a iz dr`ava koje su ~esto mijenjale svoje nazive, granice i unutra{nja ure|enja.
Skoro da je svakoj generaciji na ju`noslavenskom prostoru bilo su|eno da `ivot
zapo~ne u jednoj, a da ga zavr{i u drugoj dr`avi. Velike sile su u Berlinu na{le sa-
mo niz kratkoro~nih rje{enja i time dugoro~no doprinijele splitanju balkanskih to-
19
kova u ~vori{ta nemira i me|unarodnih uzbuna, rasipaju}i klice budu}ih sukoba.
»Zlatni vijek« nacionalne dr`avnosti na Balkanu od Berlinskog kongresa do Prvog
svjetskog rata, bio je razdoblje krajnjih nacionalnih napetosti i poku{aja da se povi-
20
jest ispravi ne samo perom ve} i agresivnom dr`avnom politikom. Dr`avna pita-
nja su uvijek bila pitanja teritorija i granica.
Obnovljene, formalne garancije velikih sila o teritorijalnom integritetu
Osmanskog carstva nakon 1878. bile su Porti kratkoro~na, umiruju}a, la`na na-
doknada. Osmanski poredak se uru{avao ne zato {to je po~ivao na multietni~nosti,
ve} zato {to je bio povezan sa drugim provjereno nesposobnim ustanovama ove
21
ogromne dr`ave. Osmansko carstvo je postalo ovisno od stranog kapitala, mu~no
pre`ivljavaju}i te{ke finansijske krize. Njegovi vojni porazi su sna`no poremetili
samopouzdanje muslimana dovode}i kod njih do dalekose`ne moralne i intelektu-
alne krize. Izlo`en vi{estranim napadima, muslimanski svijet se okrenuo sebi, do-
laze}i u dugotrajno, iscrpljuju}e stanje zatvorenosti, defanzivnosti i preosjetljivo-
22
sti. Modernizam se ~inio stranim. U historiji islama XIX i XX stolje}e ostali su
zabilje`eni kao periodi velikih promjena. Bilo je to doba poni`enja i pot~injenosti,
23
sticanja neovisnosti i revolucija, revitalizacije vjere i reformi. Nakon 1878. nasta-
la su tzv. »turska ostrva« na Balkanu koja se vremenom sve vi{e su`avaju, raspa-
daju se na manja ili potpuno i{~ezavaju sa povr{ine zbog iseljavanja muslimana i
24
prodora hri{}anskog stanovni{tva. Evropske sile su se u`asavale zlo~ina nad mu-
slimanima, ali su redovito legalizirale osvajanja i rezultate etni~kih ~i{}enja. One
nisu muslimanskim narodima na Balkanu otvorile mogu}nost dr`ave, ve} samo
vjerske opstojnosti. I sami muslimanski narodi kao da su, barem pre}utno, prihva-

18 M. Dogo, Balkanske nacionalne dr`ave i pitanje muslimana, Godi{njak za dru{tvenu istoriju,
II, br. 3, Beograd 1995, 353–362.
19 A. Mitrovi}, Zna~aj isto~ne krize 1875–1878. za istoriju balkanskih naroda, Marksisti~ka mi-
sao, br. 3, Beograd 1978, 138.
20 I. Banac, Cijena Bosne, Sarajevo 1996, 303.
21 ^. Ingrao, Deset nenau~enih lekcija o Srednjoj Evropi — pogled istori~ara, Helsin{ke sveske,
br. 10, Beograd 2001, 14–16.
22 Upor. D`. Espozito, Islamska pretnja, Beograd 1994, 57; S. Huntington, Sukob civilizacija i
preustroj svjetskog poretka, Zagreb 1998, 260; A. Maalouf, Kri`ari u o~ima Arapa, Sarajevo
1999, 398.
23 D`. Espozito, Islam danas,u: Oksfordska istorija islama, 696.
24 T. Kovalski, O balkanskim Turcima,u: Knjiga o Balkanu, I, Beograd 1936, 180.