Page 174 - Zbornik 27

Dr Safet Band`ovi} UDK 314.72::28(497) "18/19"
Institut za istoriju
Sarajevo

MIGRACIONI POKRETI BOSANSKOHERCEGOVA^KIH
MUHAD@IRA PREKO SRBIJE KRAJEM XIX
I PO^ETKOM XX STOLJE]A
Osmansko carstvo je odlukama Berlinskog kongresa 1878. moralo ustupiti
tri petine svoje teritorije i jednu petinu ukupnog stanovni{tva, oko pet i pol miliona
ljudi, od kojih je polovica bilo muslimana. Izgubljeni su industrijalizirani i razvije-
niji narodi u Carstvu. Muslimansko stanovni{tvo Balkana, koje je do 1877–1878.
~inilo ve}inu u mnogim podru~jima, podijeljeno je u razli~ite nemuslimanske na-
cionalne dr`ave, odsje~ene od Osmanskog carstva. Berlinski kongres je priznanje
neovisnosti novih balkanskih dr`ava povezao sa njihovim prihvatanjem principa
1
nediskriminacije na vjerskim osnovama. Uspostavljeni sistem za{tite manjina nije
bio prikladan jer nije posjedovao nadzorne mehanizme koji bi kontrolirali prakti~nu
primjenu preuzetih obaveza. Me|unarodna za{tita manjina nije do Prvog svjetskog
rata predstavljala op{tu ustanovu, ve} individualne slu~ajeve proizi{le iz nastanka
2
novih dr`ava, odnosno teritorijalnog prekomponiranja. Balkanske »revolucije« u
XIX stolje}u jesu pripovijest o selja~kim ustancima u kojima je klju~ni element iz-
3
gon i nestanak muslimana. Novonastale balkanske dr`ave postale su primamljive za
naseljavanje hri{}anskog stanovni{tva iz oblasti koje su ostale pod osmanskom do-
minacijom. Dok su protjerani muslimani iz isto~ne Bugarske odlazili 1877–1878.
put Jedrenskog vilajeta i Makedonije, otuda je u Bugarsku pristizalo hri{}ansko sta-
novni{tvo. Najve}i dio muhad`ira sa teritorije Bugarske nastanio se u Maloj Aziji, u
4
Izmiru (Smirna), Manisi, Ajdini, Ankari, kao i na Kipru, Siriji i Arabiji.
Proces iseljavanja muslimana iz novopripojenih krajeva Srbije bio je pra}en
obratnim doseljavanjem pravoslavnog stanovni{tva iz oblasti osmanske uprave, sa

1 C. A. Macartney, National States and National Minorities, New York 1968, 160–166.
2 Upor. V. Degan, Za{tita manjina na Balkanu putem me|unarodnih ugovora, Pregled, br. 10,
Sarajevo oktobar 1974, 1005–1009; M. Barto{, Me|unarodno javno pravo, I, Beograd 1954,
424–425; M. Stojkovi}, Istorijski razvoj za{tite manjina i savremena me|unarodna aktuelnost
manjinskog pitanja u balkanskim odnosima,u: Polo`aj manjina u Saveznoj Republici Jugosla-
viji, SANU, Beograd 1996, 552–553.
3 I. Banac, Teret la`ne povijesti, Forum Bosnae, br. 18, Sarajevo 2002, 45;. R. Lju{i}, Istorija
srpske dr`avnosti, knj. II, Novi Sad 2001, 267; T. Kulji}, Prevladavanje pro{losti: uzroci i
pravci promene slike istorije krajem XX veka, Beograd 2002, 467.
4 M. Pandevska, Prisilni migracii vo Makedonija 1876–1881, Skopje 1993, 109.