Page 184 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

184 A. Hodžić-Čavkić, Orijentaliziranje Novog Pazara u savremenom putopisu

koje na jedan ili drugi način jamči jezik koji korespondira stvarnosti, već da mi njih
konstruiramo u jeziku” (Butler 2007: 23). Još jednom je Heraklit imao pravo kad
je definirao promjenu kao jedinu konstantu na svijetu.
Ne uključujući šutnju kao element analize u pristupu diskursu općenito,
treba reći da ipak ono što je napisano dovoljno govori za sebe, a da se šutnja u
diskursu ogleda u neodabiru. Diskurzivne prakse, dakle, mogu imati značajne ideo-
loške efekte – to znači da mogu pomoći da se produciraju i reproduciraju nejednaki
odnosi moći između, naprimjer, društvenih klasa, muškaraca i žena i etno-nacio-
nalnih / kulturalnih manjina i grupa koje predstavljaju većinu, kroz načine na koje
predstavljaju stvari, arhitektonski objekti i druga materijalna kultura, događaji i, na
kraju, pozicioniraju ljudi (Fairclough – Wodak 1997: 258).
U kontekstu književnosti, predrasude i zablude o Drugom najupadljivije su
prisutne u kolonijalnom diskursu. Zapadne zemlje imale su kolosalnu ulogu u (im-
perijalnom) razumijevanju svijeta, a svoju nadmoćnost dugovale su tek bjelini kože
svojih pripadnika. Kao što je već očekivano, imperijalizam je i jezikom uobličavao
i stvarao kolonijalne ideje nadmoći – najčešće kroz prikaz koloniziranog subjekta
kao inferiornog, elementa u stagnaciji, ali i egzotičnog i mističnog. Edward Said,
utemeljitelj postkolonijalne književne kritike, u svojoj je studiji Orijentalizam
iznio neke od najvažnijih zapadnoevropskih predrasuda o Orijentu u književnosti
devetnaestog i dvadesetog stoljeća. Said (2008: 9) govori o književnim modusima
koji su reificirali legitimnost kolonijalizma i hegemoniju zapadnih sila poput Veli-
ke Britanije, Francuske, Njemačke, Španije i Portugala.
Orijentalizam, onako kako ga definira Said, predstavlja ukupnost okciden-
talnih znanja o Orijentu, odnosno:
“Orijentalizam je stil mišljenja, zasnovan na ontološkoj i epistemološkoj
distinkciji koja se povlači između Orijenta i (najčešće) Okcidenta.” (Said
2008: 11)
“U sistemu znanja o Orijentu, Orijent je manje mesto nego topos, niz refe-
renci, skup karakteristika, čije je poreklo, reklo bi se, u citatu, ili u fragmentu
teksta, ili citatu iz nečijeg dela o Orijentu, ili u deliću prethodne imaginacije,
ili u amalgamu svega ovoga.” (Said 2008: 239–240)

Sve navedeno pronaći ćemo u putopisima proizašlih iz službenih i neslužbe-
nih putovanja zapadnjaka po teritoriji Orijenta. Može li se takvo što naći u putopi-
sima po Sandžaku ili tek pojedinim njegovim dijelovima? Novi Pazar kao centar
Sandžaka stoji kao metonimija Orijenta budući da baštini i kulturu i običaje i reli-
giju islamskog Orijenta. Nije mu u kulturalnom smislu odlika tek navedeno, ali
11
ovaj se rad uže bavi pitanjima stereotipizacija i vrlo visokog nivoa autosterotipiza-
cije kroz orijentalizirajući diskurs savremenih putopisa. Odnosi Okcident – Orijent
ovdje nisu upotrijebljeni u geografskom smislu, nego u onom što su im imperijalne
prakse dopisale kao dominantno značenje.

11 Jedan od putopisa eksplicitno kaže: “Kao da ste u srcu Orijenta...”