Page 120 - Zbornik 40

120 Fuad Baćićanin 40/2017

službeno pismo u franjevačkim manastirima. [...] U muhamedovaca je to pismo
još nedavno bilo običajno u svim begovskim kućama, a još i danas imade dosta
familija koje ostadoše vjerne bosančici. [...] Što se tiče pravoslavnog žiteljstva,
mnogi pišu bosančicom još i danas, ali uticaj ćirilice lakše ih je dohvatio, pa se i
pismo manje više oslanja na ćirilicu” (Truhelka 1889: 81). Čak su se za vrijeme
osmanske dominacije u Dalmaciji u XVI i XVII vijeku i turski činovnici „služili
redovito bosančicom kada pišu hrvatskim jezikom. O tome ima sačuvano mnoštvo
dokumenata u Državnom arhivu u Zadru” (Zelić-Bučan 1961: 17).
Da je i arapsko pismo bilo u upotrebi na cjelokupnom našem govornom
području potvrđuje i konstatacija u Pravopisu srpskog jezika gdje se navodi da je
arapski jezik prilagođen srpskom glasovnom sistemu: „S druge strane, s dolaskom
Turaka dopire na naš prostor i još jedno pismo, arapsko (arabica), kojemu je takođe
praizvor feničansko pismo. Ubrzo se turska arabica počela primenjivati i na našu
jezičku materiju, a u muslimanskim sredinama negovana je takozvana alhamijado
književnost (pismo arapsko, a jezik domaći, narodni); u XIX veku napravljena je
i naša normalizacija arabice, prilagođena srpskohrvatskom glasovnom sistemu”
(Pešikan, Jerković i Pižurica 1993: 22).
Arebica se kod mnogih evropskih naroda našla u upotrebi i prilagodila se
njihovim jezicima. Tu prvenstveno možemo da istaknemo albanski jezik, zatim
grčki, poljski, ali i španjolski, gdje se arebica i alhamijado književnost najprije
pojavljuje, francuski i bjeloruski. Spominje se i upotreba arebice u njemačkom,
mađarskom, te latinskom jeziku. Razvoj arebice i prilagođavanje našem jezičkom
sistemu je trajao veoma dugo. Na početku je svako koristio svoj način pisanja, ali
su se kasnije javili pojedinci koji su željeli da postave nekakva pravila korištenja
arapskog pisma u našem jeziku.
Upotrebu arapskog pisma i njegovog razvoja u našem jeziku, prema tome,
možemo raslojiti na tri vremenska perioda:
- vrijeme pisanja osmanskim pismom,
- vrijeme pojedinačnih prilagođavanja i nejedinstva u pravopisu,
- vrijeme uspostavljanja pravopisnih normi.
Prvi i početni period upotrebe arapskog pisma kod nas odnosi se na tekstove
administrativnog karaktera. Ovi su tekstovi bili na turskom jeziku, ali su se u njima
našli pojedini naši toponimi, vlastita imena, kao i još neke riječi u matičnim i
poreskim knjigama, vakufnamama, kanunnamama i drugim odlukama i rješenjima.
Za ovaj period nikako ne možemo reći da je period prilagođavanja arapskog pisma
našem jeziku, jer su naše riječi u tim tekstovima napisane po onim pravilima koja
su važila za turski jezik i upotrebu arapskog pisma u tom jeziku. Svaki od pisara je
sam, po onome kako bi čuo riječ, prenosio mastilom na papir. Iako nije postojala
nikakva posebna ortografska norma, ipak možemo reći da je ovo početni period
upotrebe arapskog pisma na našem govornom području, ali ujedno predstavlja i
začetak alhamijado pismenosti kod nas. Ovo je pisanje bilo neujednačeno, neki
se glasovi uopšte nisu ni pisali, ali prema kazivanju Muftića ovi pisari u svojim