Page 19 - Zbornik 39

Safet Bandžović UDK
Institut za historiju Univerziteta u Sarajevu 314.15-026.49(=163.4:28)(497.6)”1908/1912”
314.15-026.48(=163.4:28)(497.11)”1908/1912”

DEOSMANIZACIJSKI PROCESI NA BALKANU I BOŠNJAČ-
KA PRIBJEŽIŠTA: MUHADŽIRI U SANDŽAKU (1908-1912.)

Sažetak: Historijski procesi “dugog trajanja” prevazilaze lokalne okvire i
regionalne granice. To se odnosi i na složeno pitanje deosmanizacije Bal-
kana čija je politička geografija tokom XIX stoljeća izložena radikalnim
prekrajanjima. Njegov multietnički i vjerski kolorit remetio je računice
prostim kategorizacijama. Dramatična zbivanja 1875-1878, prateća ter-
itorijalna razgraničenja, umnogome su izmijenili vjersku i etničku sliku
balkanskog prostora, posebno brojnost i teritorijalni raspored muslimana.
Nakon 1878. nastala tzv. “turska ostrva” vremenom se sužavaju ili nestaju
zbog njihovog iseljavanja. Emigracija Bošnjaka iz Bosne i Hercegovine,
dio procesa iseljavanja balkanskih muslimana, masovni je pokret izazvan
djelovanjem niza političkih, društvenih, ekonomskih i drugih faktora. Dio
tih muhadžira nakon 1878. došao je u više valova, posebno nakon aus-
trougarske aneksije BiH 1908, i u Sandžak, jedan od muhadžirskih centara
u osmanskog dijela Balkana. Nakon ratova 1912-1913. proces iseljavan-
ja balkanskih muslimana, uz Bošnjake u Sandžaku, zahvatio je i tamošnje
bošnjačke muhadžire.

Ključne riječi: Osmansko carstvo, Balkan, ratovi, deosmanizacija, Bosna i
Hercegovina, Bošnjaci, muhadžiri, Sandžak.

Heterogeni pogledi na svijet različito periodiziraju historiju. “Velika istočna
kriza” 1875-1878. bila je laboratorij, gdje je svjetska diplomatija oprobala svoje
recepte koje je objelodanila svijetu 1815. u Beču. Na Berlinskom kongresu 1878.
tzv. “Istočno pitanje” - “nadmetanje oko podjele osmanlijske teritorijalne baštine”,
revizijom preliminarnih odredaba Sanstefanskog ugovora regulirano je izvjesnim
uravnoteženjem interesa evropskih sila na Balkanu. Svaki veliki proces tu je zapo-
činjao uz asistenciju strane diplomatije i evropskog duhovnog uticaja. Berlinski
1

1 M. Imamović, Berlinski kongres i južnoslavenski prostor, Pregled, br. 10-11, Sarajevo 1978,
1191; N. Ranđelović, Istočno pitanje i njegove refleksije na državno-pravne procese na Balkanu,
Zbornik radova Pravnog fakulteta, br. 3-4, Split 2006, 474-476.