Page 117 - Zbornik 39

39/2016 PRILOG RASPRAVI O DOPRINOSU ISLAMA.. 117

Verska prava u Evropi i islamskim pravnim tradicijama - grosso modo

Verske slobode, kao prve manjiske slobode čije se pitanje u istoriji postavi-
lo, i danas predstavljaju lakmus papir koji govori o pravnom i kulturološkom su-
stavu u celini. Zato se njima u ovom radu i najviše bavimo. Ideja o zaštiti određe-
nih skupina, naročito onih koji pripadaju drugim etničkim i verskim zajednicama,
u Evropi je počela da sazreva u vreme zamaha kolonijalnih osvajanja.

“Diskriminatorsko i nečovečno postupanje prema podanicima države koji su se
po nekim obeležjima razlikovali od većine, počelo je da muči savest prosvećenih ljudi u
Evropi tek od XVI veka, kada se saznalo za brutalnost španskih osvajača u Južnoj Americi
prema urođenim Indijancima, koja se pravdala time što su neznabošci. Neki čuveni špan-
ski međunarodni pravnici, među kojima je bilo i sveštenika (Vitoria, 1480-1546, Suarez,
1548-1617), smatrali su da nalozi prirodnog prava i hrišćanstva iziskuju da se s indijan-
skim narodima postupa kao i sa svim drugima, u smislu tadašnjih shvatanja o pravu na rat
i ponašanju u toku rata”.
8
Međutim, to još uvek nije značilo i priznanje prava na različito verovanje.
Sve do Vesflaskog mirovnog ugovora 1648. godine, u Evropi će, po rečima nekih
autora poput Herberta Langera “trajati klanica tridesetogodišnjeg rata” u kome
će nastradati više od četvrtine njene populacije, usled sukoba katolika i prote-
stanata. O odnosu katoličke crkve spram drugih verskih dogmi, istorija nam je
već mnogo toga rekla. Čak ni Vestfalskim mirovnim ugovorom 1648. garancije
koje su date, naročito protestantskim vladarima pod krilaticom cuius regio eius
religio (čija zemlja njegova i vera), nisu značile i konačno priznavanje prava ka-
tolicima u protestantskim zemljama, niti protestantima u katoličkim zemljama.
Naprotiv, to pravilo je značilo i mogućnost vladara da nameće veru kojoj on pri-
pada, podanicima na svojoj teritoriji. Da su tenzije između katolika i protestanata
u Evropi trajale i nakon Vestfalskog mirovnog ugovora govori i činjenica ukidanja
Nantskog edikta iz 1598. godine, kojim su se garantovale slobode protestantima
u Francuskoj. Ističe se da se ratovi koji su se vodili nakon toga, kao što je onaj za
špansko nasleđe, te ratovi koji su se vodili između protestantske Engleske i Pruske
sa drugim evropskim silama u periodu 1756-1763, ne mogu ni razumeti ako se ne
posmatraju i kao ratovi koji imaju religijsku komponentu. 9
Iako tradicionalno liberalniji od onih pod uticajem srednjovekovne zapadne
tj. katoličke crkve, ni pravni sistemi istočne, pravoslavne crkve, barem u posled-
njem veku postojanja pred potpadanje tih teritorija pod vlast Osmanlija, ipak, nisu
pokazivali trpeljivost, ni prema drugačijim hrišćanskim verovanjima. Tako je u
8 Dimitrijević Vojin, Račić Obrad, Đerić Vladimir, Papić Tatjana, Petrović Vesna, Obradović
Saša, Osnovi međunarodnog prava, Beogradski centar za ljudska prava, Beograd, 2005, str. 176.
9 David Onnekink“ ‘The Dark Alliance between religion and War’, ”War and Religion after Westphalia, 1648
– 1713, (Ed. By: David Onnekink), Routledge -Taylor and Francis Group, London and New York, 2016, p. 8.