Page 212 - Novopazarski Zbornik 36

218 Emil Turković НЗ 36/2013

vanje svih oblika ispovedanja vere obezbediti svim domaćim licima u Srbiji, kao i
strancima“ (Enciklopedija živih religija 1990: 50–59). Nakon prisajedinjenja novih
okruga, članom 77. Zakona o uređenju oslobođenih predela potvrđuje se „građani-
ma muhamedanske kao i građanima svake druge zakonom priznate vere“ pravo i
sloboda da ravnopravno obavljaju „verozakonske obrede veroispovedi svoje“. Na
čelu islamske zajednice u Srbiji nalazi se muftija, čije je sedište bilo u Nišu. Niškog
muftiju je postavljao šeih ul islam iz Istanbula, a njegovo postavljenje je potvrđi-
vao vladar Srbije. Nakon balkanskih ratova, prisajedinjenjem Sandžaka, Kosova i
Makedonije, broj muslimana u Srbiji je, i pored neprestanog iseljavanja u Tursku,
porastao na oko pola miliona. Niški muftija je proglašen za Velikog muftiju Srbije,
a imenovano je i više regionalnih muftija, u čijoj su prvostepenoj šerijatskoj nadle-
žnosti slučajevi iz domena porodičnog i naslednog prava (Mowat 1915: 79–83).

STVARANJE ISLAMSKE ZAJEDNICE JUGOSLAVIJE I ZAKON
O ISLAMSKOJ VERSKOJ ZAJEDNICI IZ 1930. GODINE

Stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918) nastavile su da pa-
ralelno postoje dve islamske verske zajednice: jedna za Srbiju, Makedoniju i Crnu
Goru, na čijem čelu je muftija sa sedištem u Beogradu; i druga za područje Bosne i
Hercegovine, Hrvatske, Slavonije, Slovenije i Dalmacije, kojom upravlja reis-ul-ule-
ma u Sarajevu. Jedinstvo islamske verske zajednice u Kraljevini Jugoslaviji ustano-
vljeno je Zakonom o Islamskoj verskoj zajednici (IVZ) iz 1930. godine, čiji temeljni
stav glasi: „Svi muslimani u Kraljevini Jugoslaviji sačinjavaju jednu samostalnu
Islamsku versku zajednicu pod reis-ul-ulemom kao vrhovnim verskim starešinom.“
Sedište reis-ul-uleme premešteno je u prestonicu Beograd. Međutim, podvojenost
jugoslovenskih muslimana nije nestala sprovedenom centralizacijom. Naprotiv, osta-
la je vidljiva u strukturi organa verske uprave, jer su stvorena dva medžlisa, dva
vakufska veća i dve vakufske direkcije, sa sedištima u Sarajevu i Skoplju, ali ipak
vrhovno versko starešinstvo ostaje u Beogradu sa Reis-ul-ulemom na čelu. Zakon
je sastavljen od 27 članova konkretno i ordološki navedenih u jednom zakonu koji
oslikava tadašnje stanje stvari i želju za brzim rešenjem pat-pozicije u Islamskoj ver-
skoj zajednici. Zakon odiše i tendencijom da se svi muslimani na prostoru Kraljevine
Jugoslavije stave pod jedinstvenu vlast. To se još zaključuje iz čl. 4 gde se navodi da
će Reis-ul-ulemu postavljati kralj ukazom uz prethodno savetovanje Ministarskog
saveta i saveta oba verska Ulema-medžlisa i šerijatskih sudova. Interesantno je i to
da je tadašnje rukovođenje i nadležnost nad Islamskom verskom zajednicom bilo pod
Ministarstvom pravde. U više navrata se pominje član 21. Zakona o Islamskoj ver-
skoj zajednici o postavljanju verskih starešina kako na vrhovnom tako i lokalnom ni-
vou, što govori o pokušaju centralizacije vlasti nad Islamskom verskom zajednicom
i sprečavanjem njenog rasipanja i podele. Članom 23. se reguliše buduće finansiranje
Islamske zajednice i prelazak sa državnog budžeta na sopstveni budžet, što pokazuje
da se do tada Islamska verska zajednica finansirala iz budžeta Kraljevine Jugoslavije.