Page 208 - Novopazarski Zbornik 36

214 Emil Turković НЗ 36/2013

nalaze se još: tekija na Savi, tekija u tvrđavi Narin (na zapadnom kraju Gornjeg
grada), kao i tekije nazvane po Šejh Ali-efendiji, Šejh hafiz Mehmedu, Šejh Hasa-
n-efendiji, Šejh Hašim-efendiji, i Mehmed-paši Jahjapašiću. Neubicirane su tekije
za koje se, prema pisanim izvorima, veruje da su se nalazile u mahali Tir-i-bala
džamije i Bulbulderu, današnjoj Zvezdari (Grupa autora 1974: 416). A što se tiče
tzv. Beogradskog pašaluka koji se u našoj i indirektno u stranoj literaturi preneo
i već odavno zadržao, to je bio domaći kolokvijalni naziv za upravnu jedinicu
Osmanskog carstva u kojoj je izbio Prvi srpski ustanak, a čiji je zvaničan na-
ziv zapravo bio Smederevski sandžak. Među Turcima Osmanlijama Smederevski
sandžak je takođe bio poznat i kao oblast Morava (nezvaničan naziv).
Na osnovu današnjih procena Smederevski sandžak je u momentu izbijanja
Prvog srpskog ustanka imao oko 400.000 stanovnika, od kojih su oko 40–50.000
bili muslimani (najvećim delom srpskog jezika). Zabuna u vezi sa zvaničnim nazi-
vom Smederevskog sandžaka je jedan od velikih propusta domaće istoriografije, a
istorijski netačan naziv Beogradski pašaluk je kasnije našao put i do stranih istori-
čara. Smederevski sandžak osnovan je neposredno nakon pada Srpske despotovine
(1459. godine). Nakon osmanlijskog osvajanja Beograda (1521. godine) uprava
Smederevskog sandžaka je premeštena u Beogradsku tvrđavu. Do 1541. godine
Smederevski sandžak je bio u sastavu Rumelijskog, a od tada do kraja XVII veka
Budimskog beglerbegluka (poznatog i kao ejalet). U vreme austrijske vladavine
(1717–1739) srušen je velik broj džamija, a ostale su srušene nakon prvog srpskog
ustanka. Krajem XVIII veka Smederevski sandžak se delio u 12 nahija, koje će
ostati do izbijanja Prvog srpskog ustanka: beogradska, smederevska, požarevačka,
ćuprijska, jagodinska, užička, valjevska, kragujevačka, šabačka, rudnička, soko-
ska, boravička (Alibašić 2004: 572–585). Da bi još bolje razumeli želju i obavezu
da se reguliše položaj Islamske zajednice u Srbiji u budućnosti, dovoljno je izvući
pouku iz istorijskih činjenica i putopisa Evlije Čelebije i drugih putopisaca o stanju
srpskog naroda pod Osmanskom vlašću, gde je neosporivo postojala strahovlada i
teror ali i veliki procenat pravnih i kulturnih ustupaka i pravno i kulturno regulisa-
nje položaja srpskog življa na ovim prostorima.

SRPSKI USTANCI I ISELJENJE MUHADŽIRA IZ SRBIJE

Tokom više sukcesivnih etapa oslobađanja Srbije (1793–1867), broj mu-
slimana u Srbiji se neprestano smanjivao, praćeno pojačanim iseljavanjem Tura-
ka. Pre Prvog srpskog ustanka, u Srbiji je živela populacija muslimana (procene
idu i do nekoliko stotina hiljada (Alibašić 2004: 120–121). Nakon povlačenja
Osmanlija sa teritorija pod kontrolom Srba, dolazi do uništavanja islamskih ver-
skih zdanja i iseljavanja muslimanskog stanovništva, što je neretko poprimalo
razmere verskih progona. Većinu „turskog“, odnosno muslimanskog stanovništva
po varošima u Srbiji činili su islamizovani Srbi ili Sloveni i Albanci (Bogdano-
vić 1986: 87). U Prvom srpskom ustanku mnoge beogradske džamije su stradale