Page 207 - Novopazarski Zbornik 36

НЗ 36/2013 ISTORIJSKO-PRAVNA ANALIZA DINAMIKE PRAVNE... 213

izostanak. Među pojedinim naučnicima je popularna tzv. „bogumilska teza“, da
muslimani slovenskog porekla i jezika pretežno potiču od bogumila, koji su se
zalagali za povratak izvornom hrišćanstvu. Ova teza je široko osporavana. Tako-
đe je naučno obesnaženo jednostrano viđenje islamizacije kao pretežno nasilnog
prevođenja u novu veru (Enciklopedija živih religija 2004: 50–59). Ipak, niko ne
može poreći da je bilo više nego izdvojenih incidenata, i da su Osmanlije na ovom
prostoru vladale gvozdenom pesnicom, što daje koliko toliko razumevanje ako ne
opravdanje za postupke koji će nemuslimanski narodi počiniti nad muslimanima
koji su se povlačili dublje prema jugu i u Tursku. Čuveno je bilo „Iseljavanje Mu-
hadžira“, o čemu ćemo u daljem tekstu govoriti. Recimo, u današnjem glavnom
gradu Srbije, Beogradu, muslimani su nekada predstavljali većinsko stanovništvo.
Prema podacima turskog putopisca Evlije Čelebije, u vreme kada je on boravio u
Beogradu 1660. godine, grad je imao oko 98.000 stanovnika, od kojih su 78.000.
bili muslimani. U Beogradu je tada bilo čak 273 islamske bogomolje. Najvećom i
najlepšom smatrana je Batal džamija, na mestu današnje Savezne skupštine, koju
su putopisci upoređivali sa Aja Sofijom. U Beogradskom pašaluku je postojao i
veliki broj derviških bratstava, uključujući bajramije, melamije, bektašije, halve-
tije, gulšenije, kadirije, hindije, mevlevije, nakšibendije, rifaije, sadije, sunbulije,
šabanije, šazilije i ušakije. Tokom ratova sa Austrijom i nakon što su Austrijanci
u dva navrata priključili Beograd Austrijskom carstvu broj džamija se smanjio na
oko 30 (Talundžić 2004: 90–93). O praksi Beogradskih derviša govori se i u mno-
gim tekstovima i dokumentima, kako austrijske tako i turske vlasti. U periodu od
1521–1867. godine, dakle, gotovo puna tri i po veka, derviši su živeli u Beogradu,
redovno izvodili zikr ili (dhikr) koji predstavlja centralni derviški (sufijski) obred
podsećanja na Boga putem invokacije i ponavljanja njegovog imena i njegovih
atributa u jedinstvu daha, zvuka i pokreta, izučavali dela velikih sufijskih misli-
laca, sami pisali mistička dela i poeziju i imali jednu od centralnih gradskih ulica
koja se na austrijskom planu Beograda iz 1789. godine nazivala Derwisch Gassen.
Gde su se sve nalazile beogradske tekije, kako su izgledale, kojim redovi-
ma su pripadale? S obzirom na manjkavost podataka koji se tiču baš tog aspekta
religijskog života u „stolnom Beogradu“ u spomenutom periodu, nije lako danas
pružiti nedvosmislene odgovore na ova pitanja. Zahvaljujući turskim i austrijskim
planovima grada, popisima muslimana, defterima, beratima i vakufnamama iz ra-
zličitih perioda, kao i docnijim istraživanjima istoričara i istoričara umetnosti, za
bar osam tekija se, s prilično pouzdanja, može odrediti tačna ili približna lokacija.
Još dve tekije koje se tu spominju do kraja 17. stoleća ostale su, na žalost, neubici-
rane. U Beogradu su se još 1863. godine mogle videti bar četiri od tih deset tekija,
a jedna od najznačajnijih, Hadži-šejh Muhamedova, čije je turbe sačuvano i danas
se nalazi u nekadašnjem dvorištu te kuće, fotografisana je 1866. godine nakon što
je u njoj, u jednom kraćem periodu, zasedao Pravitelstvujušći sovjet. Pored spo-
menute kuće, koja se nalazila u vrhu nekadašnje „Derviške ulice“, odmah ispod
današnjeg Studentskog parka, na spisku lociranih, ubiciranih beogradskih tekija,