Page 206 - Novopazarski Zbornik 36

212 Emil Turković НЗ 36/2013

Čak su i neki srpski muslimani, poput Mehmed Paše Sokolovića i Mahmud Paše
Abogovića, postali veziri na Osmanskom dvoru, što samo govori o jednom od
načina kako prevesti u islam što veći ako ne i celokupni broj srpskog stanovništva.
O balansiranju Srbije u periodu posle pada Smedereva i konačne pozicije Srpske
despotovine, govori i to da su Turci, kad su dobro osmotrili prilike na Balkanu,
s planom, koji su naši kasno prozreli, pošli da od njega stvore, kako se to danas
kaže, svoj životni prostor. Prenošenje njihove prestonice u Jedrene kazivalo je oči-
gledno, da su oni još tada bili načisto, da će tu, na evropskom terenu ostati, baciti
koren, i početi širiti svoju vlast. Uspesi protiv Grka i Bugara bili su relativno laki;
sa Srbijom je bilo više teškoća, ali je srušena i ona.
Od kraja XIV veka protiv Turaka se javlja (kao novi neprijatelj i kao or-
ganizator otpora severnih i severozapadnih balkanskih naroda) mađarska država
Srednje Evrope. Osetivši mađarske težnje, potekle iz samoodbrane, Turci su onda,
sasvim prirodno, pošli da najpre s tim narodima izvedu čist račun, da ih učine po-
litički bezopasnim i da, potom, preko obezbeđenog područja postave svoje nove
mete i granice. Srbi su se našli na najvažnijem mestu. S njima su računali i Turci
i Mađari; njihova zemlja predstavljala je glavno područje odbrane za Mađare i
najpogodniju bazu za Turke. Sa srpskim bedemom dala se najbolje braniti Srednja
Evropa; bez Srbije nije bio dovoljno siguran turski posed ne samo u moravskoj
dolini, nego ni u Bugarskoj. Postavljeni između Turaka i Mađara, Srbi nisu mo-
gli voditi nikakvu nezavisnu politiku (Ćorović 1997: 270). Mnogo gore su bile i
fizičke prisile koje su stvarale etnički raznoliku islamsku zajednicu Srbije i koja
je uglavnom nastajala dugotrajnim procesom islamizacije lokalnog slovenskog
življa i doseljavanjem Turaka i drugih muslimana s istoka.
Obično se pretpostavlja da su motivi hrišćanskih podanika Osmanskog
carstva da prihvate državnu veru bili pre svega ekonomskog i socijalno-politič-
kog karaktera, garantujući im bolji status, ekonomske povlastice tipa uskraćivanje
plaćanja poreza i podele plena pri ratnim pohodima. Zabeleženo je da su i kosti
Svetog Save, spaljene na Vračaru posle jedne neuspele pobune, predstavljale znak
poštovanja i čak obožavanja od strane islamiziranog srpskog stanovništva. Tokom
nekoliko vekova, islam je bio službena državna religija, ali je tolerisano postoja-
nje i drugih veroispovesti. Osmanlijskim sistemom verske autonomije je prizna-
tim verskim grupama bilo omogućeno da uspostave svoje samostalne zajednice
zvane mileti, u kojima su zadržavale svoje sopstvene verske zakone, tradicije i
jezik, pod zaštitom sultana. Iako je državna religija bio islam, u istom gradu su
zajedno živele hrišćanske, jevrejske i muslimanske zajednice. Na osnovu sistema
mileta, stanovnici nemuslimani u muslimanskoj državi su uživali pravnu, sudsku
i kulturnu autonomiju. Međutim, diskriminacija prema nemuslimanima je vršena,
između ostalog, na osnovu poreza kojih su muslimani bili oslobođeni. Oslobođeni
su bili po osnovu obaveze službovanja u vojsci. Muslimanima je bila obaveza
služiti vojsku i učestvovati u ratnim pohodima, dok ostale verske grupacije, mile-
ti, bile pošteđene vojske i ratnih pohoda ali umesto toga plaćali su porez za svoj