Page 204 - Zbornik 27

NZ27/2003 MIGRACIONI POKRETI ... 207

hara po mojoj i onako napa}enoj domovini, nije po{tedela ni mojega rodnog mje-
sta sa okolinom nego se nji 80 familija ve}inom sve sami vrijedni zemljoradnika u
Tursku iselili, misle}i da }e nakon tridesetgodi{njeg pritiska me|u jednovjernom
bra}om kao iseljenici na}i onoga uto~i{ta kao {to je Turska {tampa neprestano
predstavljala. Mi smo se nesretnici iselili, te mjesto blagostanja u novoj domovini,
izlo`eni smo svakojakim neprilikama i patnjama, kao nijedan narod na svijetu, mi
se jadnici osje}amo vi{e da smo naseljeni u kojem zaba~enom kraju divlje Afrike,
nego u jednoj ustavnoj dr`avi. Mi smo trpili i trpimo pored golotinje, bosotinje i
samom gla|u, a to smo trpili sve sa islamskog gledi{ta ali to se vi{e ne mo`e« zahti-
jevaju}i od srpskog ministarstva inostranih djela da im omogu}i da se nasele ma
gdje u Srbiji. 164 U septembru i oktobru 1910. godine 110 porodica sa 681 osobom
vratilo se u BiH. U vranjanskom kraju, u Srbiji, muhad`iri koji su se vra}ali u BiH,
zadr`avali su se kra}e vrijeme goli, bosi i gladni »da bi putem pro{nje mogle sebi i
decu odhranti i put produ`iti«. Ove nevoljnike obilazio je i Mehmed eff. Remzi
Deli}, beogradski imam, koji je izvje{tavao kako su Turci muhad`irima napla}iva-
li ~ak i hljeb. Iz Vranja su muhad`iri dolazili u Beograd gdje »stanuju po {upama
po nekoliko dana u najcrnoj bedi«, dok ne prikupe malo novca, odaju}i se pro{nji,
165
da se vrate u Bosnu. Porta je 1911. odlu~ila da dozvoli povratak onima koji to `e-
le. Austrougarski konzul Para vizirao je vi{e paso{a koje su osmanske vlasti izdale
licima koja su se htjela vratiti u Bosnu. U januaru 1911. muhad`irska komisija u
166
Solunu izjavila je da te godine ne}e biti naseljavanja zbog navodne groznice.
Porta je u aprilu 1911. dala izjavu da ne}e spre~avati povratak iseljenika samo ako
prethodno nadoknade one svote koje su primili za naseljavanje.
Nakon izbijanja Prvog balkanskog rata me|u bosanskim muhad`irima,
smje{tenim u evropskom dijelu Osmanskog carstva, pojavljuje se ja~i pokret za
povratak u BiH. Na njegovo ja~anje su uticale pobjede balkanskih dr`ava u ratu sa
Carstvom, nevolje kojima su bili izlo`eni, te strah od neizvjesnosti za sudbinu u
okviru balkanskih hri{}anskih dr`ava. Balkanski ratovi spadaju me|u najreprezen-
tativnije ilustracije eksploatacije neznanja, predrasuda, fatalizma, politi~ke zaosta-
167
losti nerazvijenih dru{tava. U britanskom parlamentu ~uli su se glasni protesti
protiv zlo~ina nad muslimanima, kao i iskazi da je saglasnost da se sa muhad`irima
postupa kao i sa onima iz 1878. godine »u`asna sramota i blama`a za civilizirane
168
dr`ave«.
Prvi masovniji zahtjevi za povratak muhad`ira u BiH javljaju se sredinom
novembra 1912. kada su upu}ene njihove molbe austrougarskom generalnom kon-

164 B. Peruni~i}, Zulumi, 550–551.
165 B. Peruni~i}, Zulumi, 547–548.
166 \. Miki}, Austro-Ugarska i Mladoturci, 250.
167 S. Fi{er-Galati, Posledice balkanskih ratova na isto~na i srednjoevropska dru{tva, Marksi-
sti~ka misao, br. 4, Beograd 1985, 123.
168 S. Korkut, Dvije preuzete rezolucije, Socijaldemokrat, br. 5, Sarajevo 2001, 150.