Page 202 - Zbornik 27

NZ27/2003 MIGRACIONI POKRETI ... 205

bio je ubijen no`em i ba~en u bunar. U ko~anskom selu ^ifluk lokalni seljaci su,
pak, uspjeli, odbijajanjem da obra|uju zemlju, onemogu}iti naseljavanje bosan-
skih muhad`ira. Iako je potom muhad`irsko naselje izmje{teno preko Bregalnice,
oni su dolazili u sukob sa njegovim stanovnicima. Zbog naseljavanja muhad`ira
»do{ljaka koji su govorili srpski jezik« bugarska vlada je protestirala kod mladotu-
raka, a kada to nije pomoglo, do{lo je do akcije »Bugarskog nacionalnog komite-
154
ta« pa su Bo{njaci »za`alili za svojom Bosnom«. U junu 1910. u mjestu D`uma
Bala, u blizini bugarske granice, pravoslavno stanovni{tvo organiziralo je protest-
ni miting na kome je usvojena rezolucija kojom je izra`en protest protiv »bosan-
155
skog naseljavanja Makedonije«. Vlasti su ostavljale muhad`ire da se sami brane.
U Niv~anima, u ko~anskoj kazi, su 21. avgusta 1910. napadnute tri muhad`irske
ku}e. Ubijene su dvije `ene i dvoje djece. [tipski vojvoda Brlo sa svojom ~etom
napravio je veliko zla muhad`irima u selu Orel. U solunskom, bitoljskom i kosov-
skom vilajetu bilo je naseljeno 2.284 muhad`irske porodice od kojih je 431 do{la iz
Bugarske a 1.775 porodica iz BiH. Od ovih bo{nja~kih porodica, koliko ih se smje-
stilo u osam naseobina solunskog, jednoj bitoljskog i dvije kosovskog vilajeta (bez
Novopazarskog sand`aka) do maja 1911. oko tre}ine je brisano sa spiska, bilo da
156
su se vratile ili pomrle od barske groznice. Dio muhad`ira je iz Makedonije pre-
{ao u Sand`ak nadaju}i se da }e se tu sna}i i biti sigurniji.
Pored iseljavanja Bo{njaka iz BiH tekao je i proces njihovog povratka, iako
157
je broj povratnika bio mnogo manji od broja iseljenika. Vijesti o te{kom polo`a-
ju muhad`ira stizale su u BiH pa su se istaknutije bo{nja~ke politi~ke li~nosti obra-
}ale vlastima da se odobri povratak onima koji su `eljeli da se vrate, a osmanske
vlasti im u tome pravile smetnje. Prema nekim podacima iz Osmanskog carstva se
1908. u BiH vratilo 117 lica, 1909. se vratilo 133 lica, 1910. se od 16.979 iseljenika
vratilo 1.943 lica i 1911. je od 11. 404 iseljenika zabilje`en 951 povratnik. 158 Jovan
Cviji} je pisao kako je u aprilu 1910. do{ao na `eljezni~ku stanicu Top~in, gdje je
upoznao nekog bosanskog muhad`ira sa `enom: »To nije pravac u kome se oni sa-
da kre}u; oni idu obrnuto od Beograda Solunu. ^im sam ga srpski oslovio, on se za
mene privezao. To je zbilja muhad`ir koji se vra}a u Bosnu. Iselio se sa `enom i ~e-
tvoro dece pre dvadeset godina, i bio je imu}an. Deca su mu umirala i zato je me-
njao mesta po ju`noj Makedoniji. Naposletku je ostao i bez dece i bez igde i~ega.
159
Morao je raditi kao argat i dopirao je tako do Carigrada«.

154 A. Apostolov, Kolonizacija na muhad`irite vo Makedonija i rastrojstvo na ~if~iskite odnosi od
krajot na XIX vek do 1912. godina, Glasnik na Institutot za nacionalna istorija, br. 1–2, Skopje
1960, 119.
155 T. Kralja~i}, Iseljavanje iz Bosne i Hercegovine nakon aneksije, 300.
156 I. Kosan~i}, Novopazarski sand`ak i njegov etni~ki problem, 61.
157 T. Kralja~i}, Povratak muslimanskih iseljenika iz Bosne i Hercegovine u toku Prvog balkanskog ra-
ta (u daljem tekstu: Povratak muslimanskih iseljenika), u: Migracije i Bosna i Hercegovina, 151.
158 D`. Juzba{i}, O iseljavanju iz BiH, 620.
159 J. Cviji}, Govori i ~lanci,u: Sabrana dela, 201.