Page 206 - Zbornik 27

NZ27/2003 MIGRACIONI POKRETI ... 209

kazav{i se tek kao prolazna, privremena stanica na njihovom putu, obilje`enog si-
roma{tvom, bolestima i progonima.
Proces iseljavanja Bo{njaka iz BiH se smirio nakon poraza Osmanskog car-
stva u Prvom balkanskom ratu u kojem je ona izgubila gotovo sve svoje balkanske
posjede i teritorije, uklju~uju}i i Sand`ak, na samoj jugoisto~noj granici Bosne.
Osmanska dr`ava koja je bila u bosanskom susjedstvu, preko Uvca i Metaljke, po-
tisnuta je nakon 1912. daleko, skoro do samog Istanbula. Propast te dr`ave izmije-
nila je i Bo{njake u BiH pa i njihov odnos prema vlastitoj nacionalno-politi~koj po-
ziciji. Bo{nja~ko politi~ko vo|stvo se kona~no osmjelilo da narodu uka`e da je za
njega jedini izlaz da se ~vrsto dr`i sopstvene zemlje i da prihvati nemuslimansku
172
dr`avu kao realnost.
Osmansko carstvo je iz ratova 1912–1913. iza{lo kao najve}i gubitnik. Na-
kon tih ratova balkanske dr`ave su poku{ale da u novoosvojenim krajevima rasple-
tu smjesu etni~kih i religioznih narodnih grupa. Zato je do{lo do pomjeranja, pro-
173
tjerivanja i izbjegli~kih kretanja. Bugarska i Rumunija su 1912–1913. podr`ava-
le iseljeni~ki pokret muslimana omogu}iv{i im da rasprodaju svoja imanja i da po-
174
nesu dio prihoda sa sobom. Srpska vlada je na nove oblasti prenijela velike pore-
ske terete, svakako da te obaveze poslu`e kao stimulacija za iseljavanje musliman-
skog stanovni{tva. Odlazak, naro~ito imu}nijih Turaka, koji su posjedovali veletr-
175
govine, uticao je na stagnaciju robno-nov~anog prometa. Balkanski ratovi su
ozvani~ili preseljavanje stanovni{tva kao tekovinu u cilju da se postignu etni~ki si-
gurne granice i zemlji{ta. Trend »demografske deosmanizacije« karakteristi~an za
balkanske nacionalne dr`ave u XIX stolje}u, se izme|u 1912. i 1923. uliva u mo-
dernu problematiku manjina, u kojima dr`ave, u jo{ nestabiliziranom me|unarod-
nom okru`enju, vide bilo opasnost za sigurnost, bilo prijetnju da postanu taoci, ili i
jedno i drugo. 176 Granice balkanskih dr`ava nastalih na ru{evinama Osmanskog
carstva ~esto }e biti osporavane, dokazuju}i da dioba ovog carstva nije samo po se-
bi vodila u mir i stabilnost.

172 M. Imamovi}, Bo{njaci u emigraciji, 62–63. U romanu »Na Drini }uprija« I. Andri} o osman-
skom povla~enju pi{e: »Ta vlast (je) kao neka fantasti~na morska odseka odjednom otplasnula
i povukla se negde u nedogled, a oni ostali ovde, kao vodeno bilje na kopnu, prevareni i ugro`e-
ni, prepu{teni sebi i svojoj zloj sudbini« — cit. prema: I. Andri}, Na Drini }uprija, Sarajevo
1967, 312.
173 S. Band`ovi}, Muslimani u Makedoniji i Prvi balkanski rat, Znakovi vremena, br. 13–14, Sara-
jevo 2001–2002, 206–221.
174 K. Karpat, Hid`ret iz Rusije i s Balkana: proces samodefiniranja u kasnoj osmanlijskoj dr`avi,
187.
175 B. Hrabak, Arbana{ki upadi i pobune na Kosovu i u Makedoniji od kraja 1912. do kraja 1915.
godine, Vranje 1988, 80.
176 M. Dogo, Muslimani kao etni~ke i verske manjine u jugoisto~noj Evropi izme|u dva svetska ra-
ta,u: Islam, Balkan i velike sile (XIV–XX vek), 455.