Page 198 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

198 Ersan Muhović, Preključivanje kodova sa sociolingvističkog...

je zapazio da postoje različiti varijeteti unutar jedne govorne i kulturne zajednice.
Jedan varijetet se koristi u religioznim obredima, javnim govorima, obrazovnom
sistemu, dok se drugi varijetet koristi u komunikaciji u okviru porodice, u obraća-
nju posluzi, predstavnicima nižih društvenih slojeva, u narodnoj književnosti itd.
(up. Filipović 2018a: 149). Dok je Ferguson ograničio diglosiju na varijetete istog
jezika, Fišman (Fishman) je proučavao sličnosti između nesrodnih jezika. Smatra
se da je takvo proučavanje bilo podstaknuto različitim teorijama koje su govorile
o upotrebi jezika (prema Nilep 2006: 345). Međutim, čest je slučaj da se čak i
u okviru ovakvih varijeteta koriste različiti podvarijeteti kojima se komunicira
pomoću različitih stilova unutar njih tako da Ferguson takvu situaciju socijalnog
bilingvizma i pojavu preključivanja kodova unutar njih naziva diglosijom. Treba
istaći da jezik nikada nije nezavisan od osobȃ koje ga koriste, a načini njegove
upotrebe uvek nose socijalne, ideološke, političke, etničke i druge konotacije, pa
samim tim i kontekst ne može biti analiziran nezavisno od ostalih vanjezičkih
parametara (prema Filipović 2018a: 150).

2. Sociolingvistički aspekt preključivanja kodova

Sociolingvistika je relativno mlada lingvistička disciplina koja se šezdesetih
godina prošlog veka javlja kao odgovor na strukturalističku i transformaciono-ge-
nerativnu interpretaciju jezika kao homogenog i statičnog sistema, apstraktnog i
potpuno odvojenog od društvenog konteksta u kome se uspostavlja. Sociolingvi-
stika, nasuprot tome, nudi interdisciplinarni pristup jeziku i jezičkim varijacijama
unutar konkretnih govornih zajednica. Jedan od prvih autora u ovoj oblasti, antro-
pološki lingvista Del Hajms, osnovnu ideju sa kojom se razvija sociolingvistika
sagledava na sledeći način:
Moj osećaj je da se pojava sociolingvistike, barem u Sjedinjenim Američkim Dr-
žavama i u Velikoj Britaniji, povezuje sa grupom istraživača koji iznalaze zajed-
nički interes u sistematičnom istraživanju svega što izlazi iz okvira ʼdeskriptivneʻ
ili ʼstrukturneʻ lingvistike, i usmerava se i na jezike u društvenom kontekstu, stva-
rajući tako protivtežu pristupu Čomskog. Kao alternativa isključivanja socijalnog
konteksta i značenja od strane Čomskog, predstavlja čitav jedan spektar istraživanja
na skali koja se kreće od - društveno do + društveno (Filipović 2018a: 54).

Prilikom sociolingvističih proučavanja posebna pažnja je usmerena na razli-
čite načine odabira jezika u komunikaciji. Na to mogu uticati različiti faktori, a
odabrani jezički kod je često dogovor različitih socijalnih grupa i pojedinaca koji
teže zbližavanju i upoznavanju. U takvom kontekstu često dolazi do procesa je-
zičke promene. Svaka sveobuhvatna teorija jezičkih promena mora biti socijalno
utemeljena, odnosno mora u svoja proučavanja uključiti društvene varijable koje