Page 22 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

22 B. Čelebić, Nišani od XVI do XVII vijeka u Novom Pazaru

to su sljedeći; zvijezda, kandil, rozeta, ibrici, drvo, biljke sa geometrijskim motivi-
ma i raznovrsne bordure. 13
Izvorno porijeklo muslimanskih nišana u Bosni, prema Šefiku Bešlagiću,
treba tražiti u seldžučko-osmanskoj linji razvoja nadgrobnih spomenika, mada
se može naći njihova sličnost i sa nadgrobnim spomenicima zemalja iz njihovog
okruženja. Seldžučka stela kao prateća kod osmanskih nadgrobnih spomenika, pre-
ma istom autoru, ipak je nastala prilagođavanjem jermensko-gruzijskog hačkara
centralnoazijskoj i perzijskoj islamskoj kulturi. “Nišan sa turbanom je u osnovi
originalan seldžučki tip nadgrobnika koji je vremenom doživio prilagođavanje
islamskoj kulturi kao i stela” (Bešlagić 1978: 16–17).
Na početku ovog razmatranja o postanku nišana govorili smo da imaju slič-
nost s onim starim nadgrobnicima iz Azije koji vode porijeklo od Huna, Goktur-
ka, Ujgura i preko njih stižu sa Seldžucima u Anadoliju. Takvi nišani se sreću i u
Armeniji i Gruziji, tako da su na nekim nadgrobnicima isklesani motivi krstova.
14
Na ovakvim nišanima krst se pojavljuje jer su ih koristili nekadašnji Turci koji su
prešli u hrišćanstvo (Bešlagić 1978: 17). Nadgrobnici u obliku ovna ili ovce koji
su sa područja Kavkaza ili Turske imaju iste motive koje smo gore pomenuli i to je
važno za dalja objašnjena porijekla nišana (Danık 1993: 50).
Trebamo skrenuti pažnju na nadgrobnike u Afjonu koji pripadaju Turkmeni-
ma, prema navodima Bešlagića. Oni su nalik stećcima i hronološki trebali bi pripa-
dati X ili XI vijeku. Na njima se može vidjeti mnogo plitkih reljefa jelena, konja,
15
ptica, zmajeva, konjanika sa kopljem ili sa zastavom, a na jednoj strani se vidi
scena sa ljudskom figurom, zatim sa konjem i konjanikom koji drži koplje, a onda i
sa četveronožnom životinjom sličnoj biku, ali sa glavom sfinge na kojoj je troroga
kruna. Na jednom nadgrobniku je prikazana scena lova na jelena, sa konjanicima,
sokolom i psom. Na jednom drugom kamenu vidi se scena turnira sa dvojicom
konjanika. Osim ovih figuralnih predstava, na ovim spomenicima vidimo i cikcak
ukrase, a onda i kružne vijence, od kojih je jedan tordiran (Bešlagić 1978: 18).
Na kraju se držimo Bešlagićevih prvih istraživanja jer sve ovo što smo po-
menuli navodi nas na to da stari nišani iz druge polovine XV i XVI vijeka imaju do-

13 Karamağralı, B.Ahlat Mezartaşları, Selçuklu Tarih ve Medeniyet Enstitüsü Sanat
Tarihi Serisi: 1, Ankara 1972, sl. 14, 24-27, 58, 75, 77.
14 Jedan primjer ovom umjetnošću su umjetnost Armenaca sa područja Van u Turskoj. U
ovm gradu ima jedno ostrvo odakle je i grad dobio ime jezero Van, dakle u ovom jezeru
na ostrvu Akdamar je ponikla jedna stara crkva još na početku X vijeka. Trebamo reći da
ova crkva posjeduje na spoljašnim zidovima zanimljive ornametne počev od ljudi, tj. žene
i muškarci, biljni motivi, ribe, pjetlovi, ptice, ovan, hrišćanski sveci, zec, lovac koji lovi
međeda, meleci, priča o junuzu as., konji, svakodnevni život, lane. Međutim životinje i
ljudi su napravljeni ka da su u živom položaju. Pomenuti primjerci mogu da nam pomognu
za otkrivanje i za buduća istraživanja nišana jer ovi ornamenti se nalaze i na pomentim
nišanima u obliku ovna ili ovce. Vidi:Mazhar Şevket İpşiroğlu, Ahtamar Kilisesi Işıkla
Canlanan Duvarlar, 3. Baskı, YKY, (Çev. Alev Yalınız), İstanbul 2021, 23, 42-91.
15 Seyirci, M., Topbaş, A. (1985).Afyonkarahisar Yöresi Türkmen Mezar Taşaları.
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, Levha 1, 2, 3, 4.