Page 20 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

20 B. Čelebić, Nišani od XVI do XVII vijeka u Novom Pazaru

Poslije prvih Turaka tj. Huna, običaj postavljanja nadgrobnih spomenika
produžili su i Gokturci, potomci Huna, koji su primili šamanističke običaje i vjeru.
Postavljali su “Bengüdaş”, a okolo ovoga nadgrobnika postavljali su i spomenik
balbal. Ove podatke saznajemo od takozvanih nadgrobnika Orhun i ostalih spome-
nika (Diyarbekirli 1972: 64–65). Trebamo pomenuti da su Gokturci svojim mrtvim
postavljali nadgrobnike u obliku ovna ili ovce koji su veoma dobro ukrašeni. Ovaj
tip nadgrobnika pojavljuje se u mnogim mjestima gdje su Turci migrirali i pokazu-
je kako su stare običaje prenosili s koljena na koljeno (Aktemur 2012: 6). Nakon
Gokturaka njihovi nasljednici primili su vjeru manihejstva tako da su im se nad-
grobnici samo promijenili u slučaju ornamentike jer su dobili stubove sa motivima
različitih životinjskih formi (Altun 1988: 84).
U ovom trenutku nasljednici azijskih Turaka Karahanlije za vrijeme Ujgura
primaju islam između IX i X vijeka, pod vladavinom Satuk Bugra Hana. Da se
promijeni stara vjera Boga neba, bilo je veoma teško jer to je vjerovanje veoma
staro bilo za Turke Hune i Gokturke, također i za njihove nasljednike Karahane.
Svakako promjena vjere nije utjecala na to da se zanemari postavljanje nadgrobnih
spomenika za mrtve i počeli su da prave velika turbeta koji su bili značajni u arhi-
tektonskom smislu. Međutim, opet su se postavljali slični nadgrobnici balbal, koji
su sa anadolijskim Turcima Seldžucima bili srodnici Gokturaka. U ovo vrijeme
osjeća se bolje islam i od XI vijeka sve do XV vijeka u anadolijskim krajevima
klešu se raznovrsni nišani (Karamağralı 1972: 2–6).
Anadolijski nišani sve do XV vijeka inače su pravljeni u dva oblika: tan-
ki i dugački sanduci bez nišana i nišani sa uzglavnim i podnožnjim nišanima sa
santračima koji posjeduju sanduke. Ovi nišani su veoma ukrašeni jer posjeduju
raznovrsne motive ljudi, životinje (lav, zmaj, ptica, zmija), geometrijskih simbola i
rozete (Karamağralı 1972: 3–30). Ovi primjerci se vide na najstarijim nišanima, što
je veoma važno i za naše najstarije nišane Crne Gore, Srbije i Bosne i Hercegovine.
Bešlagić je u svom radu za najstarije nišane skrenuo pažnju da trebamo u
budućim istraživanjimatražiti porijeklo starih nišana iz srednje oblasti Anadolije, tj.
iz Konje i Akšehira. Međutim, dok nismo krenuli u dublja istraživanja, trebamo da
pomenemo da su Turci prije dolaska u Bosnu osvojili znatne oblasti današnje Srbije
i Makedonije i tamo su prvo počeli da se klešu nišani. Pomenuti nišani bili su ma-
njih dimenzija, četvrtastih stubova pretežno s turbanima s malo geometrijskih de-
koracija, u početku bez natpisa. U bosanskim gradovima na početku su bili poznati
skopaljski nišani, koji su se klesali tamo sa lijepo ukrašenim ornametima (pretežno
floralni) od kvalitetnog mermera i tako su počeli da stižu u Bosnu. Ovakve nišane
nazivali su stambolskim ili carigradskim jer su se najprije pojavili u Istanbulu. Sva-
kako, Bešlagić pominje da ima starih nišana u Debru, u Makedoniji , i u Kajseriju,
8
8 U Debru sam bio 2. 1. 2022. god. da bih vidio nekropolu starih nišana, ali su te nišane
mještani povadili i skrajnuli pored groblja, a neki su potpuno uništeni. Čak su mi rekli da je
veliki dio groblja nestalo u gradskoj urbanistici u drugoj polovini prošlog vijeka. Bio sam
stoga spriječen saznati više o tim nišanima. Jedino sam od preostalih nišana uočio da su to
bili baš stari nišani, kako je i saopštio Bešlagić, i da imaju sličnosti sa nišanima iz Kajserija.