Page 18 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

18 B. Čelebić, Nišani od XVI do XVII vijeka u Novom Pazaru

stariji muslimanski nišani često nazivaju šehidski, što znači da obilježavaju grobove
ljudi koji su poginuli u ratovima. Sljedeća podjela nišana je u odnosu na spol. Nije
2
teško razlikovati nišane muškaraca od nišana sahranjenih žena (Bešlagić 1978: 11).
Muški nišani svojim dimenzijama podsjećaju na srednjovjekovne stećke, s tom ra-
zlikom da su im glave omotane. Ženski nišani su znatno drugačiji: manji, skromniji i
jednostavniji, većinom u obliku okrnjenog štita, rjeđe, po čeonim ivicama, ukrašeni
cvjetnim motivima, lišćem i granama drveća. Pored ovih ornamenata primjećujemo
i neke koji odražavaju i simbolizuju žensku ljepotu i eleganciju (Čelebić 2021: 92).
U ovom radu proučeni su i objašnjeni nišani iz druge polovine XV, XVI i
XVII vijeka s namjerom da se detaljnije opišu nišani iz Novog Pazara. Ovakve
nišane, kao što su u Novom Pazaru, možemo da vidimo i u Crnoj Gori – tj. u San-
džaku – u blizini Pljevalja, u selu Glisnica (Pašić 2017), a malo mlađe nišane u
centru grada ispod bolnice i u haremu džamija. Dosta nišana iz XVII i XVIII vijeka
sačuvano je u Bijelom Polju (Čelebić 2021: 139), Rožajama, Plavu i Prijepolju.
3
Što se tiče pisma ovih nišana koji su iz mlađih vremena, oni imaju češće natpise
na arapskom, a neki nišani bez natpisa pronađeni su sa pomenutim ornamentima.
Tek polovinom XVI vijeka pojavljuju se prvi natpisi arapskim pismom na niša-
nima domaće provinijencije. Nišani Mustafa-bega Sokolovića u selu Šetići kod Roga-
tice, impozantni po veličini i robusni po obradi, zanimljivi su po svojoj epigrafici. Slova
nisu isklesana (plastična), što je gotovo bez izuzetka značajno kod orijentalno-islamske
epigrafike, već udubljena kao na stećcima. U samoj poruci Mustafa-beg nije elmerhum
velmagfur (fraza koja normalno stoji na islamskom nadgrobniku), on je sahibul-kabri
– vlasnik groba – što nas misaono opet vraća u srednji vijek (Čelić 1991: 348). Od XVI
vijeka na ovim muslimanskim nišanima redovno se urezuju natpisi na orijentalnim
jezicima, pretežno na arapskom, turskom i perzijskom (Bešlagić 1982: 261).
Sudeći po dosadašnjim istraživanjima na prostoru Novog Pazara najstariji
nišan sa epigrafskim natpisom nalazi se na mezarju Jermiše i datira s početka XVI
vijeka, tj. 1504/1505. god. (Mujezinović 1977: 149). Ostali nišani iz XVI i XVII vi-
jeka nalaze se na Gazilaru i Dugačkom groblju. Međutim, od prve polovine XVIII
vijeka javljaju se natpisi na osmanskom, arapskom i perzijskom jeziku. Najstariji
4
nišani ovog kraja površno su objašnjeni. Mujezinović je obradio tek jedan dio koji
je zatekao, što ga čini pionirom. Prvi obuhvatni pristup ovoj materiji bio je u orga-
nizaciji Tike i njenih saradnika, zbog čega im dugujemo veliku zahvalnost.
2 Bešlagić, Š. (1978). Nišani XV i XVI vijeka u Bosni i Hercegovini, ANUBIH, Knjiga
30, Sarajevo, 1–13; Bešlagić Š. (1982). Hrišćanski nišani u Stranama kod Prače, Prilozi
Instituta za istoriju XVIII/19, Sarajevo, 261–262.
3 Čelebić,B. (2021).Pregled muslimanskih nišana rožajskog kraja. U: Glasnik Rožajski
3, Godina III, Rožaje, 13–19; Čelebić B. (2022). Kataloško-topografska istraživanja
rožajskih nišana, U: Rožajski Zbornik 21, Rožaje (Poslato redakciji za objavljivanje).
4 Mujezinović, M. (1977). Islamski epigrafski spomenici Novog Pazara. U: Novopazarski
zbornik 1, Novi Pazar, 149–150; Mujezinović, M. (1986).Islamski epigrafski spomenici
Novog Pazara – Natpisi. U: Novopazarski Zbornik 10, Novi Pazar,113; Čelebić B.
(2021). Tipologija i ornamentika novopazarskih nišana u svjetlu novih istraživanja. U:
Novopazarski Zbornik 44, Novi Pazar, 92.