Page 58 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 43

58 Dž. Oraovčanin, Značaj i funkcija osmanskih utvrda na primjeru...

kuli. Kula se može nazvati glavnom strukturom zamka, a napravljena je široko
radi povećanja čvrstoće (Nicolle 2019: 9). Sa poligonalnim, ponekad kružnim obli-
kom često zauzima mjesto iznad jednog od najvažnijih dijelova arhitekture tabije.
Obično su se na njima nalazili prozori kao i mazgali. Unutrašnja strana kule mogla
je biti sa jednim ili više katova odvojenih podlogom od drva. Služila je kao vojni
odjel, hambar, džephana, a s vremena na vrijeme i kao zatvor (Kırca 2016: 8) .
Na posljednjem spratu kula nalazila su se vrata koja su izlazila na seğirdim
put što je omogućavalo vojnicima da u toku opasnosti iskoče iz kula i rašire se na
sve strane tvrđave. Jedna od kula tvrđave bila je viša i jače sagrađena pa je tako
dobila ime glavna kula, a tu su bile i stražarske kule sa kojih se mogla vidjeti veli-
ka udaljenost (Eyice 2016: 235). U Novopazarskoj tvrđavi poznate su dvije kule.
Jedan od njih je osmatračnica, u narodu poznatija kao Kula motrilja i u veoma
dobrom je stanju, a druga je kula Džephana.
Kula motrilja danas predstavlja jedinstveni ukras na tvrđavi, a nalazi se izme-
đu sjevernog i zapadnog bastiona. Riječ je o lijepo dizajniranoj arhitektonskoj zgra-
di sa osmouganom osnovom, koja je od mnogih utvrđenja koja su zauzimala mjesto
u tvrđavi i vojnicima omogućavali normalan život i jedina opstala do današnjih
dana. Sa visinom od 15 metara imala je pogled koji pokriva tvrđavu i širi predio na
sjeverozapad pa je bila sigurnosna tačka, čuvar i prvi signal za dolazeću opasnost.
Kula Džephana je do skorijeg vakta bila bez vidljivih tragova, pod zemljom,
a za nju se znalo samo iz pisanih dokumenata i starih slika. Tokom do sada najobi-
mnijih radova koji su se vršili na sjevernom bastionu 2019. godine, pronađeni su
tragovi ove kule, koja je svojom visinom, arhitekturom i ljepotom nekad bila glav-
ni akter u odbrani, a kasnije nakon prestanka funkcije tvrđave postala autentičan
ukras tvrđave i grada. Zbog svoje lokacije, vidika, kao i čvrstih i širokih zidova koji
su je sačinjavali postoji mogućnost da je bila glavna kula tvrđave.
Prema nekim austrijskim planovima u ratnoj arhivi u Beču sa dvije strane No-
vopazarske tvrđave su prikazani hendeci ispunjeni vodom. Hendek se prema spome-
nutom planu nalazio sa južne i istočne strane. Voda je dolazila iz rijeke Raške preko
kanala zapadno od tvrđave. A južni dio tvrđave u narodu je i danas poznat kao Hendek
(Bećović 1989: 207). Hendeci su obično iskopavani oko zidina tvrđava koji se nalaze
uz rijeku i na ravnom području. Radi zaštite ulaza i podizanja sigurnosti na veći nivo,
ispred zidina tvrđave iskopavao bi se takozvani odbrambeni hendek koji je po mo-
gućnosti bio ispunjen vodom. Iskopavan je na kritičnim dijelovima tvrđave radi pove-
ćanja zaštite, a katkad i oko cijele tvrđave. U slučaju da tvrđava ima rijeku u blizini,
hendek bi se punio tako što bi rijeka prolazila kroz isti (Göger 2014: 60). Pošto je u
opsadi tvrđave topove trebalo približiti dovoljno blizu da paljbom oštete odbrambene
zidove tvrđave, hendek je predstavljao prepreku u koju je trebalo uložiti najviše vre-
mena i intenzivnog rada. Uspjeh je ovisio o brzini kopanja jer su morali napredovati
prije pristizanja pomoćne snage, a to je za uspješnu opsadu zahtijevalo hiljade ljudi.
Pored toga ovaj jako ozbiljan projekat je zahtijevao da se među njima nalaze zanatlije,
stolari, kovači, rudari i mnogi drugi rezervni radnici (Stein 2007: 30).