Page 57 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 43

Novopazarski zbornik, 43/2020, str. 53-61 57

Fizičke karakteristike tvrđave

Novopazarska tvrđava se sastoji od tri bastiona (tabije) raspoređena na uglo-
vima jednakokrakog trougla vrhom usmjerenog ka sjeveru i zidova koji ih pove-
zuju. Zidovi Novopazarske tvrđave bili su visoki oko 10 metara, pa je u njih bilo
gotovo nemoguće ući spolja. Na gornjem ravnom dijelu zidova (seğirdim) stajale
su nobedžije koje bi čuvale grad (Crnišanin 1995: 120).
Tvrđave se najčešće sastoje od debelih zidova i bastiona raspoređenih u njima.
Zid (beden) se je gradio dovoljno čvrsto da bi pokazao otpor i najsnažnijim napadima
2
oružja tog vremena. Izgrađivali su se od kamena, opeke, a za učvršćenje bi se koristio
i malter iz Horasana koji se je pokazao kao vrlo efikasan i čvrst. Pored toga, da bi se
ojačala potpora zida izgrađivao bi se i manji vanjski zid (Kırca i dr. 2016: 8). Obično bi
na zidovima i nekim kulama bile izgrađene puškarnice (mazgale) koje su koristile za
gađanje oružjem poput strijela i metaka. Radi zaštite i povećanja sigurnosti branitelja
tvrđave, unutrašnji dio mazgala je bio širok dok su se na spoljašnjoj strani nalazili uži
otvori. U slučaju da neprijatelj pogodi metu i strijela uđe kroz ovaj otvor, na unutraš-
njoj strani su se razvijali posebni oblici kako ne bi naštetili branitelju (Eyice 1992:
325). Inače na unutrašnjim stranama zidova tvrđave bi se nalazile stepenice koje vode
do takozvanog seğirdim puta (gornji dio zidina) (Batmaz 1989: 38). Ovaj dio zidina
između bastiona je bio ravan kako bi se braniteljima omogućio pristup svih strana
tvrđave. Na gornjem dijelu zidina, kao izbočina se gradio senkendâz (bacač kamena),
külûh-endaz (bacač cigle), ili metris koji su služili za gađanje strijelama, kamenjem
ili čak prosipanje proključale vode kako bi odbili neprijatelja i spriječili njegov bliži
kontakt sa zidinama tvrđave (Kırca i dr. 2016: 7).
Novopazarska tvrđava se, kako smo i naglasili, sastoji od tri ugaona basti-
ona. Postavljeni su na dovoljnoj razdaljini da mogu vidjeti i zaštiti jedan drugog
(Boran 2002: 1307). Iako postoje različita mišljenja o tome kada je tvrđava dobila
ovakav oblik ne temelje se na izvoru. Bastioni imaju poligonalne osnove različitih
oblika i veličina, svaki ima devet stranica i otvoren je prema unutrašnjosti dvorca.
Najistaknutiji je sjeverni bastion koji se uzdiže s desne strane rijeke Raške, domini-
rajući svojim lijepo izgrađenim masivom. Za razliku od sjevernog bastiona, južni i
zapadni su širi i pošto je okolno zemljište na većoj nadmorskoj visini niži su. Južna
tabija se nalazi na kraju starog carigradskog puta i usmjerena ka jednoj od prvih iz-
gradnji u gradu staroj čaršiji na kojoj se nalaze dućani. Zapadni bastion se razlikuje
od južnog i sjevernog bastiona. Ovaj široki bastion je moderniji tip artiljerijskog
tornja. Iako je jedini bastion koji nema podzemnu prostoriju, osobeno je korišten
sudeći po kapiji koja se nalazi na nivou terena i sistemu podzida. A zidovi se otva-
raju prema unutrašnjosti tvrđave (Premović-Aleksić 1999: 136).
Izraz kula na arapskom znači čvrsta strana nečega. Vojna arhitektura Osman-
lija čija se inspiracija zasniva na islamskoj tradiciji, najjasnije se može vidjeti na

2 Zid tvrđave nosi i ovo ime jer označava tijelo tvrđave. A zapadni dio Novopazarske
tvrđave u narodu i dalje nosi naziv bedem.