Page 54 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 43

54 Dž. Oraovčanin, Značaj i funkcija osmanskih utvrda na primjeru...

koji su pokazivali prisustvo samo u razvijenim područjima u to vrijeme osnovali
svoje kolonije i naselili se u ovom gradu, neki historičari smatraju da je razvitak
grada u periodu od samo nekoliko godina teško prihvatiti, te da bi datum osnivanja
istog mogao biti i raniji (Čar Drnda 1984: 77).
Osnivač grada Isa-beg Ishaković (1439-1469) jedna je od najvažnijih osoba
u jugoistočnoj Evropi. Zapovjednik je Skopskog i Bosanskog krajišta, a kasniji
Bosanski sandžakbeg. Zbog velike slave koju je stekao u ratovima postao je glavni
predmet epova . Pored Novog Pazara utemeljitelj je i gradova Sarajeva i Šapca.
1
Slijedeći službenu metodu Osmanskog carstva u uspostavljanju grada, grad se ra-
zvijao oko vjerskih, trgovinskih i stambenih objekata, pa je tako izgradio kupolnu
džamiju, hamam, karavan-saraj i 56 dućana, a odmah u neposrednoj blizini i tvrđa-
vu koja će sa čaršijom sačinjavati jezgro grada (Mušović 1979: 15).
Od najranijih vremena historije, ljudske zajednice su prilikom odabira mjesta
nastanjivanja obraćale pažnju na sigurnost života, robe, imovine kao i pogodnost
lake odbrane od vanjskih prijetnji. Vremenom, sa istim ciljem počelo je sa izgrad-
njom zaštitnih objekata oko naselja što je prethodilo nastanku tvrđave. Stoga su
tvrđave jednostavnije vrste, sa zidovima od blatne opeke, izgrađene u najstarijim
naseljima poput Mezopotamije. Sa idejom efikasnije odbrane grada, umjesto zidova
koji su prvobitno izgrađeni kao zaštita pojedinačnih kuća, počela je izgradnja „grad-
skih“ ili „vanjskih“ tvrđava (Eyice 2001: 236). Tokom rimskog i grčkog razdoblja
izgrađene su odbrambene tvrđave koje su uspostavljene u područjima blizu granica
ugroženih napadima varvara. Ove tvrđave tipa castrom sastojale su se od jednog
zida pravouganog ili kockastog oblika sa kulama na ulazu (Batmaz 1997: 3).
Premda je tvrđava bila prisutna i u ranijim vijekovima, ona je više srednjo-
vjekovni spomenik. Kao što su tvrđave Chateau-fort koje ukrašavaju Evropu djela
tog vremena, anadolske tvrđave istog doba strukture su Seldžuka. Među njima po-
stoje i ostaci rimskih i vizantijskih tvrđava koje su u početku Seldžuci, a kasnije i
Osmanlije dograđivali, popravljali ili u potpunosti izmjenjivali prilagođavajući ih
svojim strateškim potrebama i arhitekturi (Sevgen 1959: 5).
Tvrđave se sastoje od tri glavna elementa; unutarnja tvrđava, vanjska tvrđa-
va i glavnog dijela grada şehristan (grad). Međutim, kao što svi dijelovi nisu uvijek
prisutni, mogu se sastojati i samo od posljednje odbrane grada, unutarnje tvrđave.
Veliki razvoj međunarodne trgovine od XIII vijeka sa jedne, i organizovanje ulaza

1 Ibn Kemal prenosi uspomenu sa Kosovske bitke. „U toku razbuktale bitke na Kosovu Isa-
beg šalje jednog slugu u Skoplje. Sluga je na putu za Skoplje prešao veliku planinu, i nasred
polja u čijem pravcu je išao ugleda šator. Prišao je šatoru ‘zavire u šator i vide osobu kako
obavlja namaz (molitvu)’. Sačekao je da završi, dao selam i ugledao Ishaka, koji u to vrijeme
nije bio živ. Iznenađen prizorom, bilo mu je potrebno neko vrijeme da dođe sebi. Nakon toga
Ishak-beg mu je dao muštuluk (dobra vijesti) o pobjedi na boju. Kada se sluga vratio na ratno
polje, vidio je da su se riječi Ishak-bega obistinile; ‘sluga se vratio i priključio vojsci, rat se
završio, a polje je bilo prekriveno tijelima protivnika’. Ispričao je svoj susret sa Ishak-begom.
Isa-beg je čuo i potvrdio ‘El-mü’minun la-yemutun ve lakin yenkulün min darin ila dar’
(Vjernici ne umiru, već prelaze iz prolaznog u vječno mjesto – ahiret)”. (Kemal 1957: 538)