Page 41 - Novopazarski Zbornik 36

42 Mehmet Zeki İbrahimgil НЗ 36/2013

mije. Poslije 15. stoljeća u anadolskim gradovima stanovništvo je počelo da na-
seljava prostore izvan gradskih zidina i okolo vjerskih objekata. Naseljavanje
3
prostora okolo kompleksa je jedna od osnovnih osobina osmanlijskih naselja prije
osvajanja Istanbula. Naseljavanje okolo džamija, mesdžida ili crkvi je jedna od
osobina osmanlijskih gradova koja je prenijeta na druge prostore, kao sto je slučaj
na Balkanu. Ovakav način naseljavanja stvara nam jednu generalnu sliku kultur-
nih, društvenih i socijalnih odnosa, koja je bila zastupljena od prvih Osmanlija,
a zatim i u 16. stoljeću. Ukratko, ovakav postupak naseljavanja izvan gradskih
bedema doveo je do stvaranja novih naselja i mahala, te je stvorio prilike za ši-
renje gradova, čije primjere možemo vidjeti u Bursi, Edirnama, Amasji, Manisi,
itd. Naseljavanje izvan utvrđenja nije pričinjavalo gradovima ili naseljima nika-
kvu štetu; time je postignuta ravnoteža spajanja novog i starog, što je gradovima
donosilo jedan novi izgled. U gradovima koji su bili osvojeni, Osmanlije su na
ovaj način mogli pridodavati svoje građevine ili čitave komplekse, a da se ne bi
narušavao ili uništavao stari izgled grada ili njegova struktura.
Za vrijeme osmanske vladavine u Srbiji između 1521. i 1876. godine, iz
Osmanlijskog arhiva, Zemljišnog katastera i zapisa iz Generalnog vakufa, može-
mo saznati da se na prostoru Srbije izgradilo 910 novih objekata. Prema načinu
4
upotrebe, ovi objekti su podjeljeni u više grupa, i to: vjerski (džamije, tekije, tur-
beta, itd.), obrazovni (medrese, mektebi, itd.), trgovinski (hanovi, bezistani, kara-
van-saraji, itd.), društveni (hamami, mostovi, ulične česme, itd.), civilni (konaci,
saraji, kuće, itd.), državni (dvorovi, carinske zgrade, pošte, itd.), vojni (utvrđenja,
kule, kasarne, itd.). Ovi podaci su detaljnije prikazani u tabeli 1.
U radovima vođenim u 2005. i 2006. godini u Srbiji, pobrojano je 186
objekata koji u potpunosti ili djelimično postoje. Većina ovih objekata je danas
pod zaštitom i obnovom Ministarstva za kulturu Republike Srbije. Ali još uvijek
postoje objekti koji nisu uzeti pod zaštitu. Objekti iz osmanlijskog perioda se ve-
ćinom nalaze u Beogradu, Smederevu, Nišu, Pirotu, Sokobanji, Novom Pazaru,
Leskovcu, Preševu i Vranju. Pored ovih, treba naglasiti da se uz rijeku Dunav
nalaze brojne tvrđave, koje su bile strateški bitne, a to su Fethul-Islam tvrđava u
Kladovu, tvrđava Golubac, tvrđava Petrovaradin, tvrđava Šabac i Ram tvrđava.
Za postojeće objekte možemo reći da većina njih nosi elemente klasične osman-
lijske arhitekture. Za vjerske objekte u centru grada, od materijala za izgradnju
korišćeni su rezani kamen i pečena opeka. Građevine u Srbiji iz osmanskog peri-
oda predstavljaju osmanlijsko-truski arhitektonski stil, poznat po razradi osnove,
zapremine oblika, materijalu i tehnici gradnje, uređenju i ukrasima fasade. Djela
Osmanlija na prostorima Balkana u velikoj mjeri podsjećaju na objekte u Anado-
liji iz istog perioda.

3 Kuban, D., 100 soruda Türkiye Sanatı, İstanbul, 1973, s. 78.
4 Kafesçioğlu, Ç, „Osmanlı Şehirciliğinde Dönüşüm ve Devamlılık: 15. yüzyıl İstanbul’unda
Külliye ve Mahalleler“, 550. yılında Fatih ve İstanbul Bildiriler, Ankara, 2007.