Page 40 - Novopazarski Zbornik 36

VALORIZACIJA OSMANLIJSKIH OBJEKATA U SRBIJI

Mehmet Zeki İbrahimgil UDK 72.033.3(497.11)"14/17"
Gazi Univerzitet
Istanbul

Balkan je još od antičkog doba bio mjesto naseljavanja i trgovanja, stva-
ranja i susreta kultura između Istoka i Zapada, između Rima i Vizantije. Zbog toga
možemo reći da je Balkan multietnički, multikulturalni i multireligijski prostor
gdje se, pod uticajem raznih naroda i civilizacija, stvorio jedan etnički i arheolo-
ški muzej. Osmanlije su na prostorima Balkana, zbog njegove vojne, trgovinske,
ekonomske, kulturne i socijalne važnosti, vodili novograditeljsku politiku. Popra-
vljajući već postojeće gradove i objekte, takođe su gradili nova mjesta i naselja.
U gradovima su, okolo džamija, nastajali kompleksi, što je gradovima dalo jedan
novi izgled. Danas najpoznatiji primjeri ovakve jedne gradnje možemo naći u
1
Beogradu, Novom Pazaru, Vranju, Leskovcu, Preševu i Pirotu.
U osmanskom periodu faktori koji su najviše uticali na razvoj grada su bili
geografski položaj, topografska slika, dostupnost i građevinarstvo. Ovi nabrojani
faktori su za razvoj jednog grada nezaobilazne tačke. Ovi faktori su poput jednog
neprekidivog lanca, gdje jedan dio slijedi drugi. Jezgro konstrukcije osmanlijskih
gradova se sastojalo od pet (5) glavnih pojmova:
1. Tvrđave, kule, oružarnice, itd. — objekti za vojne svrhe i odbranu;
2. Državni objekti — dvorovi i sandžaci, vilajetski konaci — mjesta gdje
su se skupljali ili stanovali viši državni službenici, te odakle su vodili poslove;
3. Vjerski, trgovinski i kulturni objekti poput džamija, hanova, arasta
(otvorene ili zatvorene čaršije), hamama, itd. koji su se nalazili u samom centru
grada ili okolini;
4. Mahale — mjesta blizu centra grada gdje je bilo smješteno stanovništvo;
5. Vanjske mahale ili varoši. Mjesta izvan grada ili kasabe, kao što su
obližnja sela.
Kod Osmalija, gradovi i kasabe su se poznavale po pravilu: „Klanja se
džuma i postoji pazar“. Na početku i u srednjem vijeku srce gradova je činila
2
utvrda. Osmansko-turski gradovi su ovome načinu gradnje dopunili kuće i dža-

1 Hamdija Kreševljaković, „Stari bosanski gradovi“, Naše starine, S.2, Sarajevo 1954, s. 12.
2 Ergenç, Ö., „Mimar Sinan’ın yaşadığı Dönemdeki Osmanlı Türk Kenti Hakkında Kısa Bilgi-
ler“, Mimarlık, 82/5–6 S.179–180, Ankara, 1982.