Page 196 - Zbornik 27

NZ27/2003 MIGRACIONI POKRETI ... 199

na~ine odbijani. Besplatne karte su mogli dobiti samo oni iseljenici koji nisu mogli
112
krenuti dalje zbog »pukog siroma{tva«. Srpsko ministarstvo inostranih djela do-
nijelo je 1900. odluku, zbog masovnog pristizanja muhad`ira iz BiH, da im se pro-
daju karte u pola cijene za prijevoz kroz Srbiju, samo u slu~aju ako iz osmanskog
113
konzulata u Beogradu donesu pismeno uvjerenje da su doista iseljenici. Novi,
masovni talas iseljavanja Bo{njaka desio se nakon aneksije BiH, koja je me|u ta-
mo{njim muslimanskim stanovni{tvom izazvala novi politi~ki {ok i rezignaciju. U
ljeto 1908. do{lo je do mladoturske revolucije u Osmanskom carstvu i progla{enja
novog ustava. Mladoturci su tvrdili: »U Turskoj nema posebnih narodnosti — u
114
njoj su svi Osmanlije«. Austro-Ugarska se upla{ila da prvi akt novog osmanskog
parlamenta ne bude deklaracija koja bi se odnosila na integritet Osmanskog car-
stva, kao i zahtjev da okupacioni mandat Austro-Ugarske u BiH ne bude progla{en
115
neva`e}im. Carskom proklamacijom od 7. oktobra 1908. progla{ena je austrou-
garska aneksije BiH, a carskim ru~nim pismom od 5. oktobra data su ovla{}enja
ministru Burijanu za izradu bosanskohercegova~kog ustava. Aneksijom je nestalo
svake iluzije o privremenosti austrougarskog prisustva u Bosni i Hercegovini. BiH
je postala austrougarski »Orijent«. 116 Najprije se kod Bo{njaka javila radost zbog
ja~anja Osmanskog carstva, a onda je, progla{enjem aneksije, uslijedio neo~eki-
van i razoran udarac. Baron Pinter je 23. oktobra 1908. izvje{tavao nadle`ne u Be-
~u da muslimani nisu vjerovali da je mogu}e ukinuti proklamacijom sultanov su-
verenitet nad BiH, te da se ve}ina ne}e sna}i u novonastalim okolnostima. Predvi-
|ao je da }e do}i do inteziviranja iseljeni~kog pokreta i zbog straha da islam kao
vjera ne}e biti za{ti}en, da se muslimanska `ena mora otkriti, kmetovi jeftino otku-
piti, da }e biti zabranjeno pominjanje halife u d`amijama. 117
Najosmi{ljenije politi~ko protivljenje aneksiji BiH izra`avala je bo{nja~ka
emigracija u Istanbulu. Ona je organizirala vi{e javnih skupova protiv aneksije.
Dok je Porta davala pomirljive izjave, stanovni{tvo je burno reagiralo, uvodi se
»bojkot robe, propadaju austrijski trgovci fesova, javljaju se dobrovoljci za
118
rat«. Veoma te{ki udarac koji su Bo{njaci zadobili aneksijom BiH na{ao je svog
odraza u Memorandumu muslimana iz Bosne i Hercegovine koji je predat osman-
skom parlamentu u februaru 1909. godine. U Memorandumu se iznosi {ta su sve
Bo{njaci u~inili za osmansku dr`avu, kao i {ta zna~i aneksija BiH. Iskazivala se
nevjerica da }e Porta za nekoliko miliona funti u~initi bespravnim robljem
1.400.000 »svojih najvjernijih podanika«. Podnosioci Memoranduma su isticali

112 AS, MID, PO, 1899, V–19.
113 T. Kralja~i}, Stav srpske vlade, 142.
114 Istorija novog veka, knj. II, Beograd 1949, 393.
115 H. Kapid`i}, Pripremanje ustavnog perioda u Bosni i Hercegovini (1908–1910), Godi{njak
Istorijskog dru{tva Bosne i Hercegovine, X, Sarajevo 1959, 121.
116 F. Ekme~i}, Bosna. Kratka popularna povijest, Paris 1994, 61.
117 H. Kapid`i}, Pripremanje ustavnog perioda u Bosni i Hercegovini (1908–1910), 131–132.
118 [. Filandra, Bo{nja~ka politika, 29.