Page 195 - Zbornik 27

198 Dr Safet Band`ovi} NZ27/2003

Pored bosanskohercegova~kih emigranata koji su politi~ki djelovali, u Sr-
biji su se, nakon 1878. na proputovanju ka raznim krajevima Osmanskog carstva,
nakratko nalazili i brojni bosanskohercegova~ki muhad`iri. Na poku{aj nekih od
tih razo~aranih muhad`ira 1891. da im se odobri naseljavanje iz Osmanskog car-
stva po Srbiji, diplomatski im je odgovoreno kako je Srbija »oskudna mnogim ma-
terijalnim sredstvima koja bi u ovaj posao neophodno trebalo ulo`iti«. Srpsko mi-
nistarstvo inostranih djela instruiralo je srpske diplomatske predstavnike da daju
savjete da »svi ljudi od upliva savetuju na{oj muslimanskoj bra}i u Bosni i Herce-
govini da trpe i o~ekuju bolje dane, da zakonitim putovima i sredstvima brane svo-
ja prava, i da svoje ku}e i pradedovske zemlje ni po{to ne napu{taju«. Na podsticaj
srpske vlade i {tampe bosanskohercegova~ki muhad`iri, koji su se privremeno na-
{li u Beogradu, na putu za krajeve Osmanskog carstva, u julu 1891. demonstrirali
su beogradskim ulicama protiv austrougarske uprave u Bosni i Hercegovini. Srp-
ska re`imska i opoziciona {tampa davali su {iroki publicitet iseljavanju iz BiH
ocjenjuju}i ga kao pojavu koju je trebalo zaustaviti. Svi srpski listovi su smatrali da
je ovo iseljavanje {tetno i po BiH i po srpske nacionalne interese u njoj. Zato su
stalno apelirali na stanovnike BiH da se ne iseljavaju, optu`uju}i austrougarsku
upravu da podsti~e iseljavanje da bi dobila prostor za naseljavanje stranih koloni-
sta. Srpsko ministarstvo inostranih djela u oktobru 1891. poslalo je raspis svojim
poslanstvima u Londonu i Berlinu u kojim ih upoznaje sa iseljavanjem iz BiH, sa
nezavidnim polo`ajem iseljenika, uz zahtjev da o tom problemu upoznaju javnost
zemalja u kojima su akreditirani. U raspisu se, izme|u ostalog, navodi: »Iseljava-
nje iz Bosne i Hercegovine na{ih sunarodnika, naro~ito onih muslimanske vere, u
poslednje vreme uzelo je vrlo velike razmere. Gotovo svakog dana gomile ljudi, `e-
na i dece prelaze u Srbiju. Svi su oni goli, bosi i iznureni od sirotinje i svi podjedna-
ko tvrde da ih je samo te{ka tiranija tamo{njih austro-ugarskih vlasti naterala da
ostave svoju domovinu i da idu u svet«. Dalje se u raspisu ukazuje na probleme na
koje muhad`iri nailaze u Beogradu i na nerazumijevanje austrijskih i osmanskih
diplomatskih predstavnika. Srpska vlada zato »iz obzira ~ove~nosti i bratskog mi-
losr|a, ne mo`e, a da ih ne prihvati, i da im ne da nu`nu pomo}. I ako oni zablu|eni
ose}ajima verskim idu ve}inom u Carigrad, Kraljevska vlada ipak im daje bespla-
tan podvoz na `eleznici«. Posebno se isticala bojazan da Srbija ne}e mo}i u slu~aju
daljeg iseljavanja u tako velikom broju »izdr`ati u prihvatanju i potpomaganju ise-
ljenika, a time }e biti stavljena u vrlo te`ak i sa svim neprijatan polo`aj«. Istaknuto
je tako|er, na zahtjeve nekih muhad`ira da ostanu i da se nasele u Srbiji, kako ona
111
za to nema materijalnih uslova da im u tom pogledu iza|e u susret. Talas iselja-
vanja iz BiH je nakon 1891. opao, ali je 1899. ponovo o`ivio.
Brojni muhad`iri iz BiH su se obra}ali za pomo} srpskom ministarstvu gra-
|evina, tra`e}i besplatne `eljezni~ke karte do osmanske granice, ali su na razli~ite

111 T. Kralja~i}, Stav srpske vlade, 138–142.