Page 207 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

Novopazarski zbornik, 46/2023, str. 197-212 207

3. Pragmatički aspekt preključivanja kodova

Preokretom u sociolingvističkim istraživanjima sa pitanja „zašto” na pitanje
„kako” dolazi do preključivanja pragmatička analiza preključivanja kodova u ve-
likoj meri dolazi do izražaja, i to kroz analizu konverzacije. Ključni pojam u ta-
kvoj analizi postaje pojam jezičke upotrebe, a u okviru tog pojma i pragmatički i
sociolingvistički aspekt učtivosti. Učtivost je univerzalni sociokulturni fenomen,
a njeni konkretni i pojavni oblici se razlikuju u zavisnosti od jezika, epohe, kul-
ture i tradicije. To slikovito pokazuju deiktički oblici obraćanja, čija je upotreba
uslovljena društvenim položajem sagovornika, što je opet rezultat hijerarhijske
strukture i odnosa unutar određene zajednice. U poređenju sa evropskim kul-
turnim navikama, Japanci, na primer, pokazuju daleko viši stepen formalnosti i
uzdržanosti u verbalnoj i neverbalnoj komunikaciji: ,,O sebi i svom porodičnom
krugu Japanac govori ponizno, dok u obraćanju sagovorniku ima mogućnost da
odabere, u zavisnosti od distance, jedan od stilova koji mogu odražavati različite
nivoe učtivosti” (Rajić 2016: 91). Kada je reč o pragmatičkom aspektu preključi-
vanja i odnosu pragmatike i sociolingvistike, važno je napomenuti da pragmati-
ka započinje semiotikom Čarlsa Morisa (Charles Moris) i semantikom Karnapa
(Rudolf Carnap) (Cameron, Schwenter 2013: 466). U njihovim istraživanjima se
navodi da pragmatika proučava upotrebu jezika, pa samim tim u istraživanje uk-
ljučuje govornika/govornike. Pragmatika proučava jezik u kontekstu i kontekst
koji utiče na upotrebu jezika, kao i konstrukcije postojećih i mogućih značenja
kod govornika/sagovornika/slušaoca/čitaoca. S druge strane, sociolingvistika
proučava upotrebu jeziku u različitim kontekstima koji su uslovljeni različitim
sociološkim faktorima (pol, godine, socijalni status, društvena uloga, poreklo,
kulturološko pamćenje i slično), kao i različite efekte upotrebe jezika u društvu.
Definisanje pragmatike i poimanje njenih ciljeva i opsega različito je na različitim
podnebljima. Tom prilikom Bakšić i Bulić (2019) navode:
U kontinentalnoj Evropi naziv pragmatika češće se upotrebljava u mnogo širem
smislu nego u zemljama engleskog govornog područja, te obuhvaća veći broj po-
java koje bi lingvisti u zemljama engleskog govornog područja svrstali isključivo
u sociolingvistiku. S druge strane, prva definicija koju Levison navodi u opširnom
objašnjenju pojma i predmeta pragmatike usko određuje pragmatiku kao „prouča-
vanje onih veza između jezika i konteksta koje su gramatikalizirane ili kodirane u
strukturi jezika”.
Pragmatika, dakle, nije unificirana disciplina. Ona ne raspolaže jedinstvenim me-
todom ni jedinstvenim predmetom proučavanja. Takvo stanje nije nepovoljno za
pragmatiku, jer „ukoliko smatramo da raznolikost mišljenja može biti znak zdravog
razvoja predmeta proučavanja, onda se može reći da mali broj drugih oblasti nauke
o jeziku toliko obećava u budućnosti kao pragmatika” (Bakšić, Bulić 2019: 24).